Идиомы в современном таджикском литературном языке: на материале художественных произведений С. Айни тема диссертации и автореферата по ВАК РФ 10.02.22, кандидат наук Зогакова, Гурдофарид Исроиловна

  • Зогакова, Гурдофарид Исроиловна
  • кандидат науккандидат наук
  • 2011, Душанбе
  • Специальность ВАК РФ10.02.22
  • Количество страниц 163
Зогакова, Гурдофарид Исроиловна. Идиомы в современном таджикском литературном языке: на материале художественных произведений С. Айни: дис. кандидат наук: 10.02.22 - Языки народов зарубежных стран Азии, Африки, аборигенов Америки и Австралии. Душанбе. 2011. 163 с.

Оглавление диссертации кандидат наук Зогакова, Гурдофарид Исроиловна

Муцаддима.............................................................................3-13

Боби I. Идиомах;о х;амчун яке аз навъхои маъноии вохидхои фразеологии забони точикй

1.1.1. Нишонадои мудимтарини вохдцдои фразеологй ва аломатх,ои идиоматикии ощо................................... 14-43

1.1.2. Ншионах,ои идиоматикии водиддои фразеологй.............43-55

1.2. Тафовути вохдддои фразеологии идиоматики аз

гурухдои дигари семантикй.......................................56-70

Боби II. Хосинтхои мудимтарини идиомадои забони адабии тоники

2.1. Тахдввули мафхуми идиома ва вохдддои идиоматики...........71-78

2.2. Хосиятх,ои мухдмтарини идиомах,о....................................78-93

2.3. Ифоданокии вохдддои идиоматики............... .....................93-96

2.4. Образнокй хдмчун асоси ифодах,ои идиоматикй..................96-115

2.5. Маънои аслии идиома ва мак,оми он дар

рангинии идиоматикй...................................................115-120

Боби III. Мундаричаи маъной ва гуруххои семантикии ифодахои идиоматикй

3.1. Унсурдои маъноии ифодах,ои идиоматикй......... ...............121-121

3.1.1. Маънои мафхумй ва ифодаи он ба воситаи вохдцдои идиоматикй......................................................................121-126

3.2. Ифодаи унсурх,ои образнок, рангубори бадей, ифоданокй

бо маънои идиоматикй.................................................126-133

3.3.1. Гурухдои маъноии ифодадои идиоматикй......................133-133

3.3.2. Маънои идиоматикии мафдумии образнок тарздои

зайли зодиршавй доранд............................................133-136

3.3.3.Маънои идиоматикии сирф образнок............................136-143

Хулоса..............................................................................144-149

Ру йхати адабиёт................................................................150-162

Рекомендованный список диссертаций по специальности «Языки народов зарубежных стран Азии, Африки, аборигенов Америки и Австралии», 10.02.22 шифр ВАК

Введение диссертации (часть автореферата) на тему «Идиомы в современном таджикском литературном языке: на материале художественных произведений С. Айни»

МУКДДДИМА

Инкишофи мунтазами забоншиносй дар огози асри XX боиси ба вучуд омадани шохахои нави илми забоншиносй, аз чумла фразеология, гардид.

Дар солхои 50-60-ум асри гузашта фразеология яке аз сохахои чавонтарини илми забоншиносй ба хдсоб мерафт, имруз он ба илми мустак;или филологй мубаддал гардидааст. Дар тадк;ик;отхои зиёде, ки аз чониби мухавди^они точик дар ин мархила ба анчом расидааст, на фа^ат масъалахои мубрами имрузаи ин вохидхои мухи ми забонй, хамчунин мушкилоти дигари он, аз чумла, дойр ба хосиятхои фаркдунандаи онхо, хачму худуд, гуруххои сохторй ва маъной, таркиби лексикии вохидхо, фразеологияи му^оисавй, шевагй, услубиёти ин сохаи забони точикй маълумоти васеъ ва хамачониба ба даст овардан мумкин аст [ниг. 65, 8]. Бисёр аз ин чихатхои вохидхои фразеологии забонамон ба таври бояду шояд мавриди омузиш к;арор гирифтаанд. Яке аз хамин гуна пахлухои басо мухими вохидхои фразеологй омузиши вохидхои идиоматики мебошад, ки дар забоншионсии точик оид ба он баъзе к;айдхои умумй дида мешавад. Вохидхои фразеологии идиоматикй чунин воситахои рехтаву устувори забоние мебошанд, ки маъной онхо бо семантикаи калимахои таркибиашон вобаста нест. Онхо хама вак;т, саршори тобишхои мухталифи маъной ва рангубори эхсосотй буда, ба вижагихои хос сохибанд. Аз чихати сохт нихоят рехтаву устувор буда, маъной умумии онхо аз маъной мачозии мачмуи чузъхои таркибияшон cap мезанад. Идиомахо cap то cap образнок буда, ба дигар забонхо айнан тарчума намешаванд. Дар маънохои аслии онхо бошад, урфу одат ва анъанахои халк;амон бо хама рангинихои худ тачассум ёфтаанд.

Дар забоншиносии муосири точик тадкици масъалахои чудогонаи

фразеология баъд аз ба табъ расидани мак;олахои академик В.В.

Виноградов [ниг. 17, 18] дар ин бобат шуруъ гардида, аввалин к;айдхо

оид ба вохидхои идиоматикй ба к;алами Абдулганй Мирзоев тааллук;

дорад. У хангоми тад^рщи забон ва услуби осори Сайидои Насафй ба

3

чунин хулоса меояд, ки бардастатарин хусусияти забони шоир дар кор фармудани идиомахои тодикй мебошад. Чунончй, дар эдодиёти шоир корбаст гардидани идиомахои аз ошной даст шустан ба маънои «умеди худро кандан», ба санги кам задан «хдкир, ночиз шумурдан», бо собуни касе чома шустан «киноя аз касеро озмудан», кохи кухнаро бод додан «гузаштаро ба хотир овардан» далели ин гуфтахо шуда метавонанд [76, 112].

Дар охирхои солхои 50-ум асари забоншиноси маъруф Н. Маъсумй «Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии точи к» ба табъ расид. Муаллиф аввалин бор дар забоншиносии тодик кушиш намудааст, ки табиати махсуси вохидхои фразеологиро даматарафа кушода, гурухдо ва мак;оми услубии онхоро муайян кунад. Вохидхои фразеологиро аз руйи ифодаи маъно ба ду гурух чудо мекунад. Дар ин тадютот вохидхои идиоматикй низ мавриди омузиш к;арор гирифтаанд ва бисёр хусусиятхои хоси ощо ошкор карда шудаанд. [70, 144-158].

Тадщщоти муфиди Н. Маъсумй сабаб шуд, ки дар масъалаи омузиши забон ва услуби нависандагони дудогонаи тодик (аз думла вохидхои фразеологии онхо) як кдтор асархои дигар ба вудуд оянд. Масалан, Б. Камолиддинов дар «Забон ва услуби X,. Карим»[43], Х,усейнов X. дар «Забон ва услуби «Одина»-и Устод Айнй» [119], Юсупова М. дар рисолаи «Фразеологияи романи «Дохунда»-и С. Айнй» [137], дар кдтори дигар кисматхои вохиддои фразеологй оид ба хусусиятхои идиомахои тодикй низ баъзе фикру ак;идахои худро баён доштаанд. Ба кдвли ин олимон вохддхои идиоматикй вохидхои рехтаву пуробуранги забонамон буда, дар онхо маъно пардапушона ва бо як таровати хос ифода мегарданд. Сабаб хамин аст, ки нависандагон дар асархои худ аз ин дурдонахои забонамон васеъ истифода мебаранд.

Дигар аз тадкдаотхои мухими илмие, ки дар ин солхо ба андом

расонида шудааст, тадвдоти Р. Гаффоров мебошад. Мухавдик; оид ба

забон ва услуби «Одамони довид»-и Р. Чалил» пажухиш бурда, дар

кдтори дигар хусусиятхои услубии забони асар вохидхои фразеологии

4

онро низ мавриди омузиш к;арор додааст. У вохидхои фразеологии асари мазкурро аз чихати ифодаи маъно ба гурухдои маъной тасниф намуда, оид ба вохидхои идиоматикй кам хам бошад, маълумот додааст. Ба к;авли ин мухак;к;ик, вохидхои идиоматикй к;исмати аз хама муъцазу муассири вохидхои фразеологиро ташкил дода, дар асар аз тарафи нависандагон барои хубтару образнок баромадани забони кахрамонхои асар мавриди истеъмол карор гирифтаанд [27].

Баъдан омузиши вохидхои фразеологй инкишоф ёфта, дар ин замина як к;атор асархои махсуси илмй ба вучуд омадаанд. Яке аз ин асархое, ки ба илми фразеологияи точик бахшида шудааст, асари С. В Хушенова бо номи «Вохидхои фразеологии изофии забони точикй» [111] мебошад. Дар асари мазкур хусусиятхои лексикиву грамматикй, гуруххои сохторй ва маъноии вохидхои фразеологии изофии забони точикй мавриди омузиши чиддй карор гирифтааст. Муаллиф дар натичди омузиш вохидхои фразеологии изофиро аз руйи иштироки чузъхо ба вохидхои фразеологии изофии дучузъа ва бисёрчузъа гурухбандй намуда, аз лихози ифодаи маъно бошад, онхоро ба вохидхои фразеологии изофй, фразеологизмхои идиоматикй ва гайриидиоматикй тасниф мекунад [111, 112].

Дар таджики масъалахои фразеологияи точик Р. Эгамбердиев низ

сахми муайяне гузоштааст. У дар рисола ва як катор мак;олахое, ки ба

забон ва услубй «Бадоеъ-ул-вак,оеъ»-и Восифй [ниг.127; 128; 131; 136],

бахшидааст, оид ба вохидхои рехтаи ин асар, хусусияти онхо, ифодаи

образ, мавк;еи санъатхои бадеии ташбех, киноя дар таркиби онхо

маълумот додааст. Мухакдик, бисёр хусусиятхои вохидхои фразеологй,

аз чумла идиомахоро мавриди бахс к;арор дода, ба хусусияти

яклухтмаъноии онхо дикдати махсус медихад. Ба ак,идаи вай ин яке аз

нишонахои барцаста ва фаркунандаи вохидхои фразеологй аз ибораву

таркибхои озодй синтаксисй мебошад, аммо яклухтмаъной дар хамаи

навъхои вохидхои фразеологй ба як меъёр набуда, дар хар кадоми онхо

сифатан фарк; мекунад. Дар бисёри вохидхои фразеологй асосан

5

яклухтмаъноиро мадоз ташкил медихад [127, 112]. Ба фикри вай дар ташаккули образи вохидхои фразеологй мавк;еи санъатхои бадей аз думла ташбех, ва киноя низ назаррас мебошанд: «Маънои рамзии киноявй бештар бо дузъхои номй ва баъзан ба дузъи феълй хос буда, мувофикд шароити дохилй ва табии ибора тобишхои гуногун касб мекунад» [131, 6]. Дар ташаккули вохидхои фразеологии киноявй мавк,еи калимахои ифодакунандаи аъзои дарунии инсон (монанди: дил, дигар, хун, дон, димог, ком ва монанди инхо) назаррас мебошанд. Масалан, фразеологизмхои дил гарк;и хун шуд ба маънои «гаму Fycca кашидан, шикает хурдан», дил шикаставу мадрух шуд «ноумед шудан аз коре», дигар пора шуд «дар гам ва ташвиши чизе ё касе дилфигор шудан», дигар хун шуд «азобу машакддти зиёд кашидан», ба хуни касе зомин шудан «ба кушта шудани касе сабаб шудан» аз забили чунин вохидхои фразеологй ба шумор мераванд.

Мухавдщи дигар профессор X,. Мадидов оид ба хамаи пахлухои ин

мушкилоти забони тодикй тадк;ик;от бурда, фикру авдцахои худро дар як

кдтор макрлахо ва китобхояш «Фразеологияи забони адабии хозираи

тодик» [64], «Системаи фразеологии забони адабии муосири тодик» [65]

изхор доштааст. Дар ин асархо вай вохидхои фразеологии забони

адабии хозираи тодикиро аз дихати пайдоиш, мавк;еашон дар радифи

вохидхои дигари забон, сохтор, семантика ва шаклхои грамматикй ва

дигар хусусиятхои хоси онхо мавриди бахеи илмй к;арор додааст.

Вохидхои фразеологиро аз дихати ифодаи маъно ба гуруххои идиомахо,

фраземахо ва вохидхои гайриидиоматикй, аз бобати сохтор ба таркиб,

ибора ва думлахои фразеологй, аз руйи категорияхои маъноияшон ба

вохидхои фразеологии сермаъно, омонимхо, синонимхо ва антонимхо,

аз руйи хосиятхои услубй ба вохидхои фразеологии китобй, адабй,

гуфтугуй ва шевагй дудо намуда вазифахои хоси хар якеро дар

алохидагй шарху эзох додааст. Вохидхои идиоматикй низ дар асархои

ин мухавдик; мавриди омузиши васеъ кдрор гирифта, дар онхо оид ба

хусусиятхои сохторй, сохти таркибй, образнокй, истифодаи санъатхои

6

бадей дар таркиби онхо сухан рафта, бисёр хусусиятхои хоси дигари онхо ошкор карда мешаванд [64; 65; 55].

Сахми мухакдици дигари точик Ф. Зикирёев низ дар таджики фразеологияи точик назаррас мебошад. Вай дар китоби «Дар бораи вохидхои фразеологй ва вазифаи синтаксисии онхо» [36; 53] ва дар як цатор ма^олахои илмии худ дойр ба вохидхои фразеологии забони точикй ва хусусиятхои синтаксисиву грамматикии онхо тадкдщэт бурда, оид ба хусусиятхои сохторй, ифодаи мачоз, ба хиссахои нутк; чудо намудани онхо, хусусиятхои лексикиву грамматикии онхо бахс намуда, чихатхои фарк;кунандаи фразеологизмхои забонамонро аз таркиб, ибора ва чумлахои озоди синтаксисии он мавриди мухокима к;арор додааст.

Дигар аз тадк;ик;отхое, ки ба илми фразеология бахшида шудааст, тадк;ик;оти илмии X,. Талбакова мебошад. Муаллиф дар як катор мак,олахое [ниг. 97; 98; 99], ки ба масъалахои мухталифи фразеологияи точик бахшида шудааст, дойр ба мавкеи вулгаризмхо, калимахои гуфтугуй ва шевагй дар таркиби вохидхои фразеологй, рочеъ ба мавк;еи образнокй, синонимика, вариантнокй ва дигар хусусиятхои онхо бахс '' карда, бисёр лахзахои масъалахои мазкурро равшану возех намудааст. Ба фикри мухавдиь; бисёри вохидхои фразеологии забони точикй аз забони гуфтугуй ба воситаи нависандагон ба забони адабии точик ворид шудаанд: «Як гурух фразеологизмхои шевагй бо мурури ва^т ба забони адабй рох ёфта, дар асархои бадей бо максадхои гуногуни услубй кор фармуда мешаванд. Дар баробари ин як микдор фразеологизмхо низ мавчуданд, ки дар худуди шевае махдуд мондаанд» [97, 102].

Дар солхои охир рочеъ ба масъалахои фразеологияи забони точикй

чанд тадцикоти чолиб ба анчом расидааст. Ба чумлаи чунин тадкдаотхо

асари М. Муслимов ва рисолаи X,. Дустов шомил мешаванд. Муслимов

М. дар китоби худ «Вохидхои фразеологии забони адабии муосири

точик бо унсурхои лугавии арабй» [78], рочеъ ба хосиятхои лексикй,

маъной ва сохтории вохидхои фразеологии б о калимахои арабй

корбастшуда маълумоти батафсил додааст. Дар рисоли Х,.Дустов

7

вохидхои фразеологии мук,оисавии забони тодикй мавриди омузиш ва баррасй карор гирифтааст. Муаллиф ин гурухи фразеологизмхои забони тодикиро аз дихати ифодаи маъно ба идиомахо ва фраземахо дудо намуда, оид ба сохтор ва ифодаи маъной, образнокй ва дигар хусусиятхои онхо маълумот медихад. [31, 109-123].

Дар рисолаи мавриди назар вохидхои идиоматикии забони тодикй то к;адри имкон аз дихати сохту маъно, устуворй, яклухтмаъной, адами тадзияи синтаксисиву мантиции дузъхо, хамчун маводи тайёри забон мавриди истеъмол к;арор гирифтанашон, мав^еи образ дар онхо, истифодаи санъатхои бадей, ифодаи маъной тахтуллафзии ало^аманд ба вок;еият, воситахои экспрессивии овозй таркибашон, мундаридаи маъной ва гуруххои маъноии идиоматикй тахлил гардида, дар асоси маводи фаровон аз осори нависандаи тодик, устоди калам С. Айнй дамъ оварда шуда, асоснок карда мешаванд. Вазифаи мухими дигари ин рисола нишон додан ва муайян сохтани мавк;еи вохидхои идиоматкии забони адабии муосири тодик дар байни гуруххои дигари он мебошад.

Рисола аз мукдддима, се боб, хулоса ва руйхати адабиёти илмиву бадей иборат мебошад.

Боби аввал «Идиомахо хамчун яке аз навъхои маъноии вохидхои фразеологии забони тодикй» унвон дошта, дар он бахс дар атрофи нишонахои асосй ва иловагй ё ин ки идиоматикии вохидхои фразеологй меравад.

Вохидхои фразеологй дар баробари нишонахои асосй ба нишонахои

иловагй ё ин ки идиоматикй сохибанд. Ба думлаи нишонахои асосии

вохидхои фразеологй ифодаи маъной яклухт ва сохти ба к;исмхо

дудонашаванда, сохтори таркибй, адами муносибатхои синтаксисй дар

байни дузъхои дохилй, ба таркиби доимии лексикй сохиб будан, хамчун

масолехи тайёри забон истифода шуданро дохил намуда, ба гурухи

нишонахои иловагй ё ин ки идиоматикй робитаи маъной аслии

идиомахо бо маъной мадозии онхо, ифоданокии ^олаби овозии идиома,

ки тавассути унсурхои гушнавози савтй ба вудуд меоянд, номутобикдтии

8

маъпои аслй бо мачозй ва тавлиди маънои «гайримаштщй» дар онхо, айнан тарчума нашудан ба дигар забощо, мавчудияти архаизмхои лугавй ва грамматикиро мансуб донистем. Х,ар яке аз ин хусусиятхои вохидхои фразеологиро дар ин боб мавриди омузиш ва баррасй кдрор медихем.

Боби дуввум «Хосиятхои мухимтарини идиомахои забони адабии точикй» ном дошта, дар он хусусиятхои хоси вохидхои идиоматикй -таркиби устувор, яклухтмаъной, рехтагии маъно, тартиби муайяни чузъхои таркибии онхо, ифодаи образнокй, мавк;еи мачоз дар ташаккули онхо, мавчудияти санъатхои бадей аз чумла, ташбех, истиора, мачози мурсал, муболига, киноя, тазод ва рамз дар вохидхои идиоматикй, макоми вазн, к;офия, аллитератсия дар ифоданокии онхо, воситахои ба вучудоварандаи рангинии маънохои идиоматикй мавриди бахс к;арор гирифтаанд. Вохидхои идиоматикй гурухи асосии вохидхои фразеологиро ташкил дода, аз чихати сохт рехтаву устувор буда, аз бобати ифодаи маъно ба к;исматхои маъной тачзия намешаванд. Маънои онхо аз чамъулчамъи маънохои калимахои таркибиашон бармеояд. Онхо дар к,олаби таркиб, ибора ва чумлахои озоди синтаксисй ба вучуд омада бошанд хам, хусусиятхои синтаксисй дар онхо шах шуда мондаанд. Хдр як вохиди идиоматикй таърихи пайдоиши худро доро буда, бадеияти муайянеро ифода мекунад. Дар семантикаи онхо унсурхои баходихй дида мешавад, ки онхо манфй ва ё мусбат буда метавонанд. Махз хамин гуногунрангии унсурхои идиоматикй (рангубор, образи мусбат ё манфй, муассирй, колороти миллй) идиомахоро ба бехтарин ва бурротарин воситахои ифодаи маънои фразеологй табдил додаанд.

Боби саввум «Мундаричаи маъной ва гуруххои ифодаи идиоматикй»

ном дошта, дар ин боб оид ба мундаричаи маъноии хар як вохиди

идиоматикй ва навъхои маъноии онхо сухан рафта, хусусиятхои хоси

онхо мавриди омузиш царор гирифтаанд. Вохидхои идиоматикй яке аз

воситахои мухимми ифодакунандаи тафаккури бадей дар забони точикй

ба шумор рафта, дар аксарияти мавридхо баробари ифодаи мафхум боз

9

унсурхои эдсосотй, баходихй, обуранги бадей ва тобишхои семантикии зиёди дигарро ифода карда метавонанд. Ифодаи ин унсурхо, яъне маънои идиоматикии образнок дар вохидхои идиоматики бо роххои гуногун сурат мегиранд, ки хдмаи онхо дар ин боб шарху эзох, меёбанд.

Маънои дигари идиоматикй ин тадассуми маънои сирф образноки онхо аст. Як кдсмати вохидхои идиоматикй дорой маънои сирф образнок буда, барои ифодаи холатхои мухталифи рухии инсон ба кор бурда мешаванд. Онхо инъикоскунандаи бевоситаи вазъияти мухталифи холати рухии инсон, ба монанди тахдид, дагалй, зориву тавалло, хулосабарорихо, афсус, вахм, умеду орзу, нафрат, бадбинй, мехрубонй ва хурсандй буда, дар таркиби вохидхои идиоматикй усулхои хоси зохиршавй доранд. Чунин тобишу охангхо дар таркиби вохидхои идиоматикй образнокии онхоро дучанд намуда, онхоро аз дихати сохт рехтаву устувор, аз бобати ифодаи маънои мадозй муассиру пуробуранг мегардонанд.

Дар хулоса натидагирихо аз тадк;ик;от дар шакли мухтасар оварда шудааст.

Мубрамияти мавзуъ. Вохидхои фразеологии (ВФ) идиоматикй чунин воситахои таркибии устувори забон мебошанд, ки маънои онхо бо семантикаи калимахои таркибиашон баробар нест. Аз дихати сохт вохидхои яклухти ба хиссахо дудонашаванда буда, маънои умумии онхо аз маънои мадозии мадмуи дузъхои таркибиашон cap мезанад. Онхо образнок, буда ба дигар забонхо айнан тардума намешаванд. Дар маънохои аслии онхо, урфу одат ва анъанахои кддимаи халкдмон бо хама рангинии худ махфуз мондаанд. Хдрчанд то имруз пахлухои дудогонаи идиомахои забони тодикй мавриди омузиш карор гирифта бошанд хам, бисёр хусусиятхои онхо то кунун норавшан мондаанд. Омузиши хамадонибаи ин навъи ВФ имконият медихад, ки нишонахо ва хусусиятхои мухимтарини онхо аник; карда шуда, мавк;еашон дар байни гуруххои дигари сохториву маъноии ВФ-хои забони тодикй муайян

карда шавад. Ба ин нисбат тадкдк; ва мукдррар намудани конуниятхои мавдудият ва амалкарди вохидхои идиоматикии мероси бадеии устоди бардастаи сухани тодикй Садриддин Айнй арзиши хоса пайдо мекунад.

Мацсади тадцикот. Хддафи асосии диссертатсияи мазкур тадкдкоти умумии вохидхои идиоматики, му^аррар намудани мав^еъ ва тафовути онхо аз дигар гуруххои фразеологии забони тодикй мебошад ва самтхои зеринро дар бар мегирад:

- мукаррар кардани нишонахои асосй ва иловагии вохидхои идиоматикй ва муайян намудани фарк;и онхо аз гуруххои дигари маъноии вохидхои фразеологй;

- таъин намудани мундаридаи маъной - унсурхои образнок, эхсосотй ва баходихии вохидхои идиоматкй;

- нишон додани мав^еи воситахои тасвири бадей дар сохтори

вохидхои идиоматикй;

- му^аррар намудани унсурхои грамматикии пешин ва унсурхои лугавии архаистй дар таркиби идиомахо;

- муайян сохтани мавк;еи вохидхои идиоматикй дар байни гуруххои дигари вохидхои фразеологй;

- кушодани мундаридаи маъноии ВФ-и идиоматикй;

- муайян намудани гуруххои маъноии ВФ-и идиоматикии забони тодикй.

Сарчашмахои тадцицот. Дар навиштани рисола хамчун сарчашмаи асосй маводи осори насри бадеии адиби бардастаи тодик С. Айнй: «Я,аллодони Бухоро», «Одина», «Гуломон», «Марги судхур», «К;ахрамони халци тодик Темурмалик», «Ятим», «Дохунда», «Ёддоштхо» истифода шуд.

Усули тадкицот. Усули тадкикот - усули тасвириву синхронист. Он тадк;ик;и сохториву маъноии ин навъи ВФ-и забони тодикиро дар мархилаи имрузаи мавдудият ва инкишофи онхо таъмин менамояд. Х,амчун воситаи таркибии ин усули тадкищэтй усули индентификатсия, ё тардумаи дохилизабонии вохидхои идиоматикй низ истифода шудааст.

Навоварии илмй. Рисолаи мазкур аввалин кушишест дар самти муайян сохтани вохидхои фразеологии идиоматики хамчун як навъи муайяни семантикии ВФ забони точикй. Мук;аррар карда мешавад, ки вохидхои идиоматикй ^исмати аз хама муъчазу муассири ВФ забони точикиро ташкил дода, сохти устувору ба хиссахо чудонашаванда доранд. Онхо дар баробари нишонахои асосии фразеологй тачассумгари нишонахои махсуси идиоматикй буда, гурухи аз хама пуробуранг ва муассири вохидхои фразеологиро ташкил медиханд. Дар таркиби онхо омадани санъатхои гуногуни бадей ба мисли ташбех, истиора, снекдоха, муболига, киноя, тазод ва рамз маънои мафхумй ва образноки онхоро нихоят кувват додааст. Образи заминаи чунин идиомахо назар ба гуруххои дигари семантикии ВФ забони точикй муассиртар аст. Идиомахо ба обуранги махсуси эхсосотй сохиб буда, дар бисёр холатхо инъикоскунандаи олами рухии инсонхо мебошанд. Муайян карда мешавад, ки ифодаи образнокй дар идиомахо як хел нест. Дар як маврид обарзнокии идиомахо дар заминаи мачозонидани маънои тахтуллафзй ба вучуд омада бошад, дар мавриди дигар он аз маънои тахтуллафзй канда шудааст. Робитаи маънои мачозй аз маънои тахтуллафзй дар чунин холатхо ба тамом канда шудааст ва дар бисёр мавридхо онро баркарор кардан мумкин нест.

Асосх;ои назариявии тадк;ик;от. Тадгдаот дар асоси дастовардхои илмии назариявй ва амалии забоншиносии муосир, хосатан, ак;идахои В.В. Виноградов, Ю.А. Рубинчик, М.И. Исоев, Н. Маъсумй, Р. Гаффоров, М. Фозилов, C.B. Хушенова, М.Н Крсимова, X,. Мачидов, Б. Камолиддинов, Ф. Зикирёев ва дигарон анчом дода шудааст.

Ахмияти илмй - назариявй ва амалии кор. Хулосахои илмй ва маводи рисола назарияи муосири фразеологияи точикиро инкишоф дода, дар тадк;ик;и амик;и мавзуъхои дигари ин мушкилот - фарохам сохтани лугатхои мухталифи фразеологй ва дастурхои таълимии забони точикй сахм гузошта метавонад. Маводи назариявии рисоларо хамчун воситаи

ёридихднда дар равиши таълим ва курсу семинархои махсус истифода бурдан мумкин аст.

Апробатсияи кор. Мундаридаи рисола дар маърузахои диссертант дар конфронсхои илмии Донишгохи миллии Тодикистон солхои 2008, 2010, 2011 арз карда шудааст, хамчунин он дар мавриди мухокимаи рисола дар мадлиси кафедраи забони муосири то дик (царори №13 аз таърихи 23.06.2011) апробатсия шудааст.

Х,адм ва сохтори рисола. Рисола аз мукдддима, се боб, хулоса ва руйхати адабиёти илмиву бадей мураттаб аст

Похожие диссертационные работы по специальности «Языки народов зарубежных стран Азии, Африки, аборигенов Америки и Австралии», 10.02.22 шифр ВАК

Заключение диссертации по теме «Языки народов зарубежных стран Азии, Африки, аборигенов Америки и Австралии», Зогакова, Гурдофарид Исроиловна

ХУЛОСА

Вохидхои идиоматики аз гурухдои мухимтарини маъноии вохидхои фразеологии забони тодикй ба шумор рафта, бо хусусиятхои махсуси худ аз дигар гуруххои онхо ба куллй фарк; мекунанд. Хусусияти бардаста ва нишонаи аввалиндарадаи; идиомахо ифодаи маънои яклухт ва сохти ба к;исмхо дудонашавандаи онхо аст. Идиомахо сохти доимй ва устувор дошта, аз дихати ифодаи маъно бутун мебошанд. Нишонаи дигари онхо дар сохтори таркибиашон зохир мегардад. Онхо аз ду ва зиёда калимахои оддии забон, ки бо хам ба тарикд нодунбон пайваст шудаанд, ба вудуд омада, дар к;олаби таркиб, ибора ва думлахои озод тархрезй шуда бошанд хам, аз вохидхои синтаксисй ба куллй фарк; мекунанд. Дар байни калимахои таркиби онхо робитаи синтаксисй мушохида намешавад, ё ин ки ин робита то андозае шах шуда мондааст. Дар натида маънои яклухти ифода мекардагии ин к;абил вохидхои идиоматикй аз дамъулдамии калимахои таркибиашон бармеояд.

Нишонаи басо мухимми дигари идиомахо дар таркиби доимии лексикии онхо зохир мегардад. Идиомахо таркиби доимии лексикиро сохиб мебошанд. Дар холате, ки яке аз дузъхои онхо иваз карда шаванд, чунин ифодахо рехтагиву устувории худро аз даст дода, ба иборахои оддй табдил меёбанд. Навъхои маъноии онхо хеле гуногун буда метавонанд. Вохидхои идиоматикй дар баробари номбаркунии одй, ки он дар калимахо низ дида мешаванд, дар аксар мавридхо тобишхои рангоранг ва муносибатхои мухталифро низ дар бар кардаанд ва ин боис мешавад, ки дар аксари холатхо мо онхоро бо як калима ифода карда наметавонем, зеро ки дар калима танхо номбаркунии одй дида мешавад, лекин вохидхои идиоматикй дар баробари номбаркунии одй, инчунин унсури бахогузорй ё ин ки баходихй низ доранд.

Дигар аз нишонахои идиомахо ин масолехи тайёри забон будани

онхо аст. Идиомахо дар тули асрхо рехтаву устувор гардида, дар онхо

ходисахои хаётии вок;ей, расму русум, шугун, фолклор ва хаёти маънавии

144

халкдмон тадассум ёфтаанд ва то имруз бо баъзе тагийротхо ба даврони мо омада расидаанд. Ифодаи образнокй аз нишонахои дигари хоси идиоматикй мебошад. Х,ар як вохиди идиоматикй таърихи пайдоиши худро доро буда, дар он бадеият бараъло дида мешавад, яъне он дар холати мадозият касб карданаш аз маънои аслиаш дур рафта тобишхои маъноии гуногунеро дар худ касб мекунад ва дар мадмуъ ин хама мазмуни идиомаро боз хам муъдазу рехтатар мегардонад.

Санъати ташбех яке аз воситахои мухими ташкилдихандаи вохидхои идиоматикй буда, он дар ташбехи фразеологй, аз думла, дар идиомахо маънои пуробурангу образнокро ба вудуд меоварад. Дар вохидхои идиоматикй ташбехшаванда, ташбехкунанда, адоти ташбех, сабаби ташбех вазифахои худро ба тавре ки дар ташбеххои оддй идро мекунанд, дар ин маврид озоду равшан идро карда наметавонанд. Сабаб боз хамон рехтагиву яклухтии маънои онхо мебошад, ки ба унсурхои маъной дудо кардани идиомахоро имкон намедихад. Вохидхои идиоматикии ташбехи аз руйи иштироки воситахои ёрирасони сохторашон ба ду гурух дудо мешаванд: 1. Вохидхои идиоматикии ташбехии равшан. 2. Вохидхои идиоматикии ташбехии пушида.

Истиораи вохидхои идиоматикй зохиран ба истиораи лугавй монанд буда, дар онхо ба дойи ифодаи як мафхум мафхуми дигар истифода бурда мешавад ва дар натида вохидхои рехтаи пуробуранги идиоматикй ба вудуд меоянд. Хусусияти бардастаи истиораи идиоматикй дар хамин зохир мегардад, ки дар он ташбехшаванда зикр намешавад.

Дар асархои насрии устод С. Айнй вохидхои идиоматикие, ки дар заминаи санъати мадози мурсал, ё ин ки снекдоха ба вудуд омада, низ кам нестанд. Дар чунин вохидхои идиоматикй ба дойи мафхуми дузъ кулл ва ё баръакс ба дои мафхуми кулл дузъ ифода шудаанд.

Дар ташаккули вохидхои фразеологии идиоматикй макоми санъати

муболига низ кам нест. Вохидхои идиоматикии дар заминаи муболигахо

ба вудудомада ба чанд гурух дудо мешаванд: Дар як катор вохидхои

идиоматикй лахзахои муболигавие ифода шудаанд, ки онхо ба акду

145

мантик мувофикат мекунанд ва ин навъ муболигаро муболигаи таблиг ва ё ки муболиг номидаанд. Дар гурухи дигари вохидхои идиоматикй лахзахое тасвир ёфтаанд, ки аз руйи ифодаашон ба акд рост меоянду аммо аз руи одат ва вокеа он чизе ки муболига мешавад, то хднуз боре ба вукуъ наомадаст. Чунин вохидхои идиоматикй санъати игрокро дар худ тадассум кардаанд, гурухи саввумро вохидхои идиометикие, ки дар заминаи санъати гулув ба вудуд омадаанд ташкил медихднд. Дар холате, ки муболига ба зинаи болой мерасад ва он на дар акд ва на дар мантик; рост меояд, дар он холат гулув ба вудуд меояд.

Дар як катор вохидхои идиоматикй санъати киноя дида мешавад. Хусусияти хоси вохидхои идиоматикии заминаи киноявй дошта дар хамин зохир мегардад, ки дар онхо маънои кариб ва баъид ифода меёбад.

Дар гурухи калони вохидхои идиоматикй санъати тазод ва мукобала истифода шудааст. Дар таркиби чунин вохидхои идиоматикй омадани калимахои зидмаъно, гузоштани сифат ва хислатхои ашё, ё ин ки сифат ва хислати ду шахе образнокй ва муъдазбаёниро дар вохидхои идиоматикй афзун намудаанд.

Хусусияти фарккунанда ва долиби назари вохидхои идиоматикй ифоданокии колаби овозии онхост. Аксар вохидхои идиоматикй аз калимахои хамоханг, хамкофия ва хамвазн таркиб ёфтаанд, ки ин хама ифоданокии онхоро ба вудуд меоварад. Агар дар як гурух идиомахо хамкофиягии дузъхои дохилии онхо ба назар расанд, пас дар гурухи дигари онхо хамвазниву хамкофиягии дузъхои таркибй ба мушохида мерасад. Дар таркиби вохидхои идиоматикй хамчунин чунин калимахоеро дучор омадан мумкин аст, ки аз дихати овозй ё таркибхои овоз бо хам мушобеханд. Ин хамовозй бештар дар байни дузъхои асосй ва дуввуми онхо ба вудуд меояд. Вобаста ба он ки кадоме аз овозхои нутк, - садонокхо ё хамсадохо аллитератсияро ба вудуд овардаанд, хамовозии идиомахои асархои насрии С.Айниро ба гуруххои алохида таксим намудан мумкин аст.

Вохидхои идиоматики яке аз воситахои мухими ифодакунандаи тафаккури бадей дар забони тодикй ба шумор рафта, аксарияти холатхо баробари ифодаи мафхум боз унсурхои эхсосй, баходихй, обуранги бадей ва унсурхои услубии зиёди дигарро ифода карда метавонанд. Ифодаи ин унсурхо, яъне маънои идиоматикии образнок дар вохидхои идиоматики бо рохдои гуногун еурат мегирад. Аз ин бобат вохидхои идиоматикии асархои насрии устод С. Айнй ба се навъи маъной дудо карда шуданд. Ба навъи аввал чунин маънои вохидхои идиоматикиеро дохил намудан мумкин аст, ки он дар заминаи маънои тахтуллафзй ба маънои муассиртаре, яъне мадозй сохиб мешавад ва рехтаву устувор гашта, чун маънои тайёри ин вохид ба истеъмол медарояд. Гурухи дуюми чунин маъноиро идиомахое ташкил медиханд, ки маънои мадозии ифода кардаи онхо аз маънои тахтуллафзй канда шуда, маънои лугавии онхо то андозае хира ва нодунбон шудаанд ва дар ин хел вохидхо обарзнокй ба тарикд баланд ифода меёбад. Ба кисмати саввуми чунин навъи маъной идиомахоеро ворид намудем, ки онхо пурра мадозй буда, дар айни хол маънои ифода мекардагиашон ба маънои тахтуллафзиашон баробар набуда, робитаи маънои мадозй аз маънои тахтуллафзии онхо бурида шудааст ва дар бисёр холатхо ин робитаи маъной баркарор карда намешавад.

Навъи дигари маънои идиоматикй ин тадассуми маънои сирф

образнок дар онхо мебошад. Як кисмати вохидхои идиоматикй дорой

маънои сирф образнок буда, онхо бештар барои ифодаи холатхои

мухталифи рухии инсонхо ба кор бурда мешаванд. Масалан, дар осори

С. Айнй бо вохидхои идиоматикие вохурдан мумкин аст, ки дар онхо

унсурхои эхсосотиву иродавй ба мисли майлу хохиш, умеду орзу, муроду

максад, дуои неку бад, зориву тавалло, дагалй, бадбинй, нафрат,

баходихй, илтидо, вахм, беэътиной, афсус ва монанди инхо дида

мешавад. Онхо инъикоскунандаи бевоситаи ифодахои мухталифи холати

рухии инсонхо мебошанд. Инчунин ин кисмати идиомахои асархои

насрии С.Айниро низ аз руйи ифодаи унсурхои эхсосотиву иродавй ба

147

чанд кисмати маъной дудо намудем, зеро хдр яке аз ин гуруххо хусусият ва ифодаи маъноии хосй худро доро мебошанд

Тадьдщи дамадонибаи сохторию маъноии вохидхои фразеологии идиоматикии забони адабии тодик ба натидагирихои зайл оварданд:

1. Вохидхои идиоматикй кисмати калони захираи фразеологии забони адабии тодикро ташкил медиханд. Таносуби истеъмолии онхо ниебат ба гуруххои дигари маъной бештар ает.

2. Вохидхои идиоматикй дар баробари номбаркунии одй, дар аксари мавридхо тобишхои рангоранг ва муносибатхои мухталифро низ ифода мекунанд ва ба ин нисбат дар забон вазифаи номбаркуниву баходихиро доранд.

3. Дар мундардаи ифодаи идиоматикй ба дуз маъной мафхумй, унсурхои образнок, эхсосот, модалият ва баходихй мавдуданд. Дар вохидхои дудогона ин хама унсурхои маъной метавонанд дар якдоягй зохир шаванд, вале дар аксарияти мавридхо онхо дар вохидхои идиоматикй нобаробар ифода шудаанд.

4. Дар сохтори овозии идиомахо дар мавридхои зиёд санъатхои мухталифи маънавй, аз кабили ташбех, истиора, тавсиф, муболига ва моанди инхо тархрезй шудаанд, ки дар ташкили маъной образноки онхо заминаи махсусеро ба вудуд меоваранд.

5. Маъной аслии идиома ифодагари вок;еияти таърихй, табиат ва этнографияи халки тодик аст. Дар он бисёр лахазахои во^еии гузаштаи хаёти мардуми тодик махфуз мондаанд, ки хатто дар таърихи хаттии он сабт наёфтаанд.

6. Ифоданокии сохтори овозии к,олаби онхо дар аксарияти мавридхо ба тавассути хамвазнй, хам^офиягй, аллитератсия ва такрору хамохангии дузъхо ба вудуд омадаанд.

7. Аз бобати маънохои фразеологй идиомахои забони тодикй

маънохои мафхумии образнок ва маънохои сирф образнокро ифода

мекунанд. Маъной мафхумии образноки идиома предмету ходисахои

вок;еиятро дар шаклхои пуробурангу ифоданок, маъной сирф образнок

148

бошад, эх,сосоту майлдои иродавии сохдбони забонро них,оят муассир инъикос кардаанд.

Список литературы диссертационного исследования кандидат наук Зогакова, Гурдофарид Исроиловна, 2011 год

РУЙХАТИ АДАБИЁТ

1. Аввалиани Ю. Ю. О некоторых путях развития глагольного словообразования в современном курдском языке (курманджи). - Труды Самарк. гос. ун-та им. А.Навои: Н.С. - Самарканд, 1972. - Вып. 225. - С. 28-40.

2. Авезова Б. Иборахои фразеологии феълии забонхои тодикй ва хиндй // Паёми Донишгох (мадаллаи илмй - назарявй). - Бахши забоншиносй. -Душанбе, 1990. - № 1. - С. 20-29.

3. Авезова Б. Фразеологические сочетания со словами обозначающие органы человеческого тела // Паёми Донишгох (мадаллаи илмй - назарявй). - Бахши филалогия ва рузноманигорй. -Душанбе, 1993. -№ 4. - С.26-31.

4. Алефириенко Н. Ф. Фразеология в свете современних лингвистических парадигм. - М.: Элпис, 2008. - 271с.

5. Амосова Н. Н. О целостном значении идиомы // Исследование по английской филологии. - Л., 1961. - С. 3-15.

6. Амосова Н. Н. Основы английской фразеологии.- Л.: Изд-во ЛГУ, 1963.-208 с.

7. Аничков И. Е. Идиоматика идиом и идиоматика идиоматизмов // Проблемы фразеологии: Исследование и материалы. -М. -Л.: Наука, 1964. - С.37-69.

8. Асоева Г. Вохидхои фразеологй бо дузъи асосии номи хайвоноти хонагй // Гулзори сухан (мадмуаи илмй). - Душанбе, 2009. -С. 55-57.

9. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. - М.: Сов. энциклопедия, 1966. -607с.

10. Ахманов О. С. Очерки по обшей и русской лексикологии.-М.: Изд-во МГУ, 1963. - С. 168-170.

11. Асадов X,. Мафхуми мадоз ва киноя дар лексикографияи тодик // Забоншиносии тодик. - Душанбе: Дониш, 1980. - С.30-38.

12. Балли Ш. Французская стилистика. - М.: ИЛ., 1961. - С. 87111.

13. Бачаев М. Фразеологияи забони тодикй дар асари тардумавй. // Тардума ва балогати сухан. - Ч^. 2. - Душанбе, 2005 - С. 184-190.

14. Бокдев М. Фразеологияи шевахо // Мактаби совета .- 1971. -№1.- С. 31-33.

15. Болитубоев И. Нащпи зухури тобишхои маъноии вожахо дар асоси маводи «Мусталахотушшуаро»-и Вораста // Ахбори АИ Ч,Т -Душанбе: Дониш, 2008.-№1. -С.107-110.

16. Будаев Ц. Б. Фразеология бурятского языка. Улан-Уде, 1970. -89с.

17. Виногродов В.В. Об основных типах фразеологических единиц в русском языке // В. В. Виноградов. - Избрани труды. Лексикология и лексикография. - М., 1977. -С. 140-161.

18. Виногродов В.В. Основные понятия русской фразеологии как лингвистической дисциплины; Об основных типах фразеологических единиц в русском языке. Сб. Избрантруды. Лексикология и лексикография. - М., 1977 .-С. 118-161.

19. Грамматикаи забони адабии хозираи тодик. - Чдлди 2. -Душанбе: Дониш, 1986. - 372 с.

20. Гафарова К. Т. Структурно-семантический анализ фразеологических единиц с зоонимами и фитонимами в таджикском, немецком и русском языках. Душанбе, 2010.- 122 с.

21. Гюлмагамедов А. Г. Об одной классификации фразеологических единиц // Труды Самаркандского гос. ун-та им. А. Навои. - Вып № 288. - Вапросы фразеологии. Самарканд, 1975. - С. 266270.

22. Вовчок П. А. К вопросу о природе идиом // Учёные записки Урольского госуниверситета. - Вып № 20. - Свердловск, 1958. -С. 131140.

23. Вульфиус И. К вопросу о классификации идиом // Русский язык в советской школе. -1929. -№ 6. - С.115-121.

24. Раниева С. Калимахои мураккаб бо дузъи киёсии «дил» ва таносуби онх,о бо вохидхои фразеологй // Паёми Донишгох (мадаллаи илмй - назарявй). - Бахши забоншиносй. -Душанбе, 1990. - № 1. - С. 1419.

25. Раффоров Р. Ташбех дар романи «Одамони довид»-и Р. Ч,алил. // Материалхо дойр ба адабиёти тодик. - Самарканд: Нашр. Ун-ти давл. Самарканд ба номи А. Навой. - Самарканд, 1958. - С. 87-106.

26. Раффоров Р. Таъбироти халкй дар забон // Машъал. - 1973— №12-С. 22-23.

27. Раффоров Р. Забон ва услуби Р. Чдлил. - Душанбе: Дониш, 1966.-С. 67- 88.

28. Риёсиддин бинни Чдлолиддин. Риёс-ул-лугот. - Ч,.1. -Душанбе: Адаб, 1987. - 139с.

29. Риёсиддин бинни Чдлолиддин. Риёс-ул-лугот. - Ч,.1. -Душанбе: Адаб, 1988. - 173с.

30. Джалилов X. Структурно семантические особенности и синтаксические функции фразеологических единиц в современном таджикском литературном языке: Авторе, дис... канд. филол. наук.-Душанбе, 1976. - 52с.

31. Дустов А. Воситахои тасвири бадей дар вохидхои фразеологии ташбехй (ВФТ) // Паёми Донишгохи миллии Тодикистон (мадаллаи илмй). - Бахши филалогия. - Душанбе: Сино, 2009. - № 4 -С.65-68.

32. Забони адабии хозираи тодик. Лексикология, фонетика, марфалогия, - К^. 1. - Душанбе: Маориф, 1973. - 262 с

33. Зайнульдинов А. А. Эмоциональная оценочность русской лексики и фразеологии // Проблемы семантики языковых единиц в контенсте культуры. - Москва - Кострома, 2006. - С. 537-542.

34. Зайнульдинов А. А. Эмотивиая оценочность русской лексики и фразеологии как объект прагмалингвистической лексикографии // Фразеологизм и слово в национально-культурном дискурсе. - Москва -Кострома, 2008. - С. 488- 491.

35. Зехнй Т.Санъати сухан. - Душанбе: Маориф, 1992. - 304с.

36. Зикриёев Ф. К., Азимова М. Н. Семантические особенности соматических фразеологических параллелей с компонентом «рука» в таджикском и английском языках // Актуальные проблемы филологии. -Душанбе, 2005. - С. 51-56.

37. Зулфигарова Ф. К. Классификации персидских идиом по семантической слитности // Учёные записки Азерб. гос. университета. -Серия востоковедения. - Боку, 1968. - №1. - С.45-52.

38. Иззатмуродова С. Ифодаи мубтадо бо иборахои фразеологй ва синонимй // Мактаби советй. - 1970. - №3. - С. 16-18.

39. Исматуллоев М. Таркибхои фразеологй дар насри бачагонаи Пулод Толис // Ахбори АИЧ,Т. - Шуъбаи илмхои дамъиятшиносй. -Душанбе: Дониш, 2008. - №1. - С. 140-144.

40. Кабиров Ш. Иборахои рехта дар осори таърихии асри XIX // Масъалахои забони тодикй. - Душанбе, 1990. - С. 20 - 25.

41. Кабиров Ш., Кабиров X. Иборахои рехта дар ашъори Мавлоно // Забон - рукни тоат (Мадмуаи маколахо). - Душанбе, 2008. -№4-. С. 153-166.

42. Казакова М. А. Фразеоидиоматический подход как способ отражения концептосферы этнического сознания в языковой картина мира // Проблемы семантики языковых единиц в контексте культуры. -Москва - Кострома, 2006. - С. 492- 432.

43. Камолидинов Б. Забон ва услуби Хдким Карим. - Душанбе: Ирфон, 1967.- 168с.

44. Камолиддинов Б. Х,усни баён. Душанбе: Маориф. - 1989. -117с.

45. Канонич С. И. К понятию грамматической фразеологии // Вопросы романского языкознания. - Кишинев, 1963. - С. 119-125.

46. Капранов В. А. Лексическая контаминация в таджикском языке. - Душанбе, 1979. - С. 57.

47. Каримова А. Метафорические фразеологизмы рушанского языка // Помиршиносй (масъалохои филология). - Душанбе: Дониш, 1975.-С. 85-87.

48. Каримова А. Иборахои фразеологии забони рушонй дар мукоиса бо тодикй // Забоншиносии тодик. -Душанбе, 1977. -С. 183-188.

49. Кунин А. В. Английская фразеология. - М: Высш. Шк., 1970. - 344 с.

50. Крдиров Д. Пайвастхои дуфти фразеологии антонимй дар лахдахои Дарвоз // Ахбори АИЧ,Т. - Шуъбаи илмхои дамъиятшиносй. -Душанбе: Дониш, 2007. - №2. -.С. 75-77.

51. Касимова М. Таърихи забони адабии тодик (асрхои 1Х-Х): китоби дарсй барои донишдуёни мактаби олй кисми I. -Душанбе, 2003. -490с.

52. Ларин Б. А. Очерки по фразеологии // Б. А. Ларин. История русского языка и общее языкознание. - М.:Просвещение, 1977. - С. 125149.

53. Максудов Т., Зикириёев Ф., Чдлилов X. Дар бораи вохидхои фразеологй ва вазифаи синтаксисии онхо. - Душанбе: 1976. - 86 с.

54. Максудов Т. Лексика ва фразеологияи шевахои тодикони Исфара. - Душанбе: Ирфон, 1977. - 160 с.

55. Мадидов X,. Аломатхои фарккунандаи вохидхои фразеологии забони то дики // Масъалахои забони то дики. - Душанбе: Ирфон, 1967. -С.61-78.

56. Мадидов X,. Баъзе роххои ташаккули вохидх,ои фразеологй дар забони хозираи тодик // Всесоюзная научная конферанция по иронский филологии (тезисы докладов). - Душанбе, 1966. - С. 110-128.

57. Мадидов X,. Сабабхои бавудудой, роххои ташаккул ва инкишофи минбаъдаи вохидхои фразеологии феълии забони хозираи тодик // Иранская филология. - Част 1. - Душанбе, 1970. - С. 110-128.

58. Мадидов X,. Таркибхои фразеологй // Мактаби совета - 1980 -№1. -С.21-24.

59. Мадидов X,. Чумлахои фразеологй // Мактаби совета - 1978— №3 - С. 15-19.

60. Мадидов X,. Вохидхои фразеологй ва калима // Мактаби совета.- 1984.- №4. - С. 20- 24.

61. Маджидов X. К вопросу об определении содержания фразеологической семантики в таджикском языке // Паёми Донишгох (мадаллаи илмй - назарявй). - Бахши забоншиносй. -Душанбе, 1990. - № 1. - С.45-48.

62. Мадидов X,. Вохидхои фразеологй ва образи бадей // Адаб-1993.-№ 9-10.-С.12-14.

63. Мадидов X,. Таркиби лексикии вохидхои фразеологй // Мактаби совета.- 1986.- №10.- С. 25-28.

64. Мадидов X,. Фразеологияи забони хозираи тодик - Душанбе, 1982. - 103 с.

65. Маджидов X. Фразеологическая система современного таджикского литературного языка. - Душанбе: Деваштич, 2006. - 406 с.

66. Мадидов X,. Забони адабии муосири тодик. Ч^илди 1. Лугатшиносй. -Душанбе: Деваштич, 2007. - 242 с.

67. Мадидов X,. Осори вок,еияти кадимаи эрони дар фразеологияи забони муосири тодик // Номаи пажухишгох - Душанбе, 2009. - С. 49-57.

68. Мадидов X,. Омезиши вохидхои фразеологй ва фасохати сухан // Маърифат. - 1993. - № 11-12. - С.7-10.

69. Мадидов X,. Мулохизае чанд родеъ ба баъзе масъалахои грамматикаи забони адабии тодик // Садои Шарк. - 2010. - №2. - С.133-143.

70. Маъсумй Н. Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии тодик. -Сталинобод, 1959.-С. 145-159.

71. Маъсумй Н. Забон ва услуби Ахмади Дониш. - Душанбе, 1976.-С. 68-77.

72. Мадоян В. В. Фразеологический оборот и его дифференциальные признаки // Слово в словаре и дискурсе. - М.: Элпис, 2006. -С. 435- 445.

73. Молотков А. И. Наряду с компонентным состовом и грамматической категорией - лексической значения. Москва 1977. - С.7-23.

74. Мухаммадиев М. Очеркхо оид ба забони адабии хозираи тодик. - Душанбе, 1968. С.51-56.

75. Мухаммадхусайни Бурхон. Бурхони к;отеъ. - Душанбе: Адиб, 1993.-4,1.-416 е.; Я II. - 2004. - 424 с.

76. Мирзоев А. Сайидо ва макоми у дар адабиёти тодик.-Сталинобод, 1947. - С. 23-32.

77. Мирзоева М. М. Вохидхои фразеологии асархои С. Айнй ва усулхои тардумаи онхо ба забони руей.- Душанбе: Матбуот, 2008. - 160с.

78. Муслимов М. Вохидхои фразеологии забони адабии муосири тодик бо унсурхои лугавии арабй. - Душанбе, 2009. - С.78-81.

79. Назаров Н. Соматические фразеологизмы ишкашимского языка: Автореф. дис... . канд. Филол. наук - Душанбе, 2008. - 22с.

80. Ожегов С. И. О структуре фразеологии // С.И. Ожегов. Лексикология. Лексикография. Культура речи. - М.: Высш.шк., 1974. С. 182-219.

81. Ожегов С.И. Словарь русского языка, - М.: Русский язык, 1887.-796.

82. Рауфов X. «Фархднги Чдхонгирй» хамчун сарчашмаи лексикография тодику форс. - Душанбе: Дониш, 1973 - 191 с.

83. Ратушная Е. Р. Метафоризация как способ формирования фразеологического значения // Фразеологизм и слово в национально -культурном дискурсе. - Москва - Кострома, 2008. -С. 258-260.

84. Рашидии Ватвот. Хдцоикуссехр. Душанбе: Адиб, 1978 - 243с.

85. Реформатский А. А. Введение в языкознание - М., 1960. -С.97-116.

86. Рубинчик Ю. А. Основы фразеологии персидского языка. -М.: Наука, 1981.-275 с.

87. Сабзаев С. Дар бораи як вазифаи синтаксисии иборахои фразеологй // Мактаби совета, 1975. - № 4. -С. 24-26.

88. Сабзаев С. Инкишофи маънои баъзе калимахо дар забони тодикй // Мактаби советй-1979 - №2 - С. 14-17.

89. Савенкова Л. Б. Фразеологические единицы, основанное на метонимии, образование и функцонирование. Ростов на Дон.: Изд-во Ростовн // Д. Ун-та, С. 26.

90. Саидов А. Сохти ташбех ва вазифаи грамматикии он дар забони хозираи тодик // Труды студенческого научного общества. -Самарканд, госный ун-т им. А. Навой, - Вып 4. - Самарканд, 1963 - С. 44-47.

91. Саидов Р. Маънои фразеологй ва мадозй дар забон //Мактаби совета.- 1988.-№7-12-С. 28-31.

92. Саидов Р. Пайвастхои фразеологй дар назмй халкй // Мактаби совета. - 1980. - № 7. -С. 13-18.

93. Саломов М. Ифодаи мадоз дар забони тодикй // Сохтор ва корбасти вохидхои забони тодикй. - Душанбе: Диловар, 1999. - С. 68-75.

94. Сангинов А. Иборахои фразеологй дар фарханги «Бахори Адам» // Известия АИ Тадж. ССР. Отд. обществ наук.- 1973.- № 1.(7). -С. 90- 96.

95. Середина К. Г. Идиоматика в английской речи. - М.: Просвещение, 1964. -183с.

96. Смирницкий А. И. Лексикология английского языка. - М.: Изд-во Иностр. лит., 1956. - 260 с.

97. Талбакова X,. Истеъмоли калимахои халк,й-гуфтугуии феълй дар «Маъвои дил»-и Рахим Ч,алил // Масъалахои филологияи тодик. -Душанбе, 1976.-С. 105-109.

98. Талбакова X,. Мавк;еи вулгаризмхо дар ташаккули вохидхои фразеологй // Паёми Донишгох (мадаллаи илмй - назарявй). - Бахши забоншиносй. - Душанбе, 1993. - № 1 - С.37-44.

99. Талбакова X,. Синонимика ва вариантхои шевагии фразеологизмхо // Паёми Донишгох (мадаллаи илмй - назарявй ). -Бахши филалогия ва журналистика. - Душанбе, 1993. - № 4 - С. 102-108.

100. Талбакова X,. Рак;амхо хамчун дузъи вохидхои фразеологй // Забон - рукни тоат.-Ч^.З. - Душанбе, 2007. - С. 125-129.

101. Топоров А. А. Идиоматичность как один из основных признаков сложных лексических единиц // Писменные памятники и проблемы истории культуры народов Востока. - Л., 1969. - С. 154-158.

102. Тодиев Д. Т. Осори мунтахаб. - Душанбе, 2005. - 483с.

103. Туранский И. И. Семантическая категория интенсивности в английском языке. - М.: Высшая школа, 1990. - 172 с.

104. Турсунова А. Иборахои устувор дар лахчди Ленинобод //Маколахо оид ба баъзе масъалахои забоншиносии тодик, - Чдлди 27, -Ленинобод, 1968.-С. 18-37.

105. Турсунова X,. Оид ба параллелхо дар фразеология ва зарбулмасалхои тодикй-узбекй (Дар асоси «Куллар» ва Еуломон»-и С. Айнй). //Армугон. - Чдшди 2. - Душанбе, 1971. - С.138- 150.

106. Турсунова X,. Инъикоси вокеахои идтимой-таърихй дар фразеологизмхои романи «Еуломон»-и С. Айнй.// Забоншиносии тодик. -Душанбе-1977.-С. 77-82.

107. Фарханги забони тодикй (дар зери тахрири М.Ш.Шукуров,

B.А. Капранов, Р. Х,ошим, Н.А. Маъсумй). - М: Советская Энциклопедия, 1969. - Ч,. I. -951 е.; Ч, II. - 949 с.

108. Фозилов М. Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи тодик. - Душанбе, 1963 - 1964. - Ч,. 1-952 е.; Ч,илди 2. - 840 с.

109. Холов П. Баъзе хусусиятхои семантикии фразеологизмхои шеваи тодикони Самарканд //Труды Самаркандского гос. ун-та им. А. Навой.-Новая серия.-Вып. №246.-Вопросы семантики индоевропейских языков - Самарканд, 1973 - С. 237-243.

110. Холов П. Иборахои фразеологии изофй // Труды Самаркандского гос. ун-та им. А.Навои. - Новая серия. - Вып. №279. -Вопросы востоковедения. - Самарканд, 1976. - С.207-217.

111. Хушенова С. В. Изафетные фразеологические единицы таджикского языка.-Душанбе: Дониш, 1971. - 190с.

112. Хушенова С. В. О соотношении фразеологических и терминологических единиц (на материале таджикского языка). - В кн.: Восточная филология. Характерологические исследования. М., 1977. -

C.71-82.

113. Хдлимова С. Мавкеи водидхои фразеологй дар манзумаи «Кдссоб»-и Сайидои Насафй // Забон ва рукни тоат. - Ч, III - Душанбе, 2007.-С. 150-155.

114. Хдсанов И. Баъзе хусусиятхои услубии иборахои фразеологии сермаъно. // Мадмуаи илмй. - серияи филологй. - Ч,.5. - К,. 9. - Кулоб, 1972.-С. 5-13.

г

115. Хдсанов И. Тахлили мафхумхои феълии романи «Духтари оташ»-и Ч,.Икромй. // Мактаби совета. - 1964. - №4. - С. 4-6.

116. Хдсанов И. Лексика ва фразеология. - Дар асоси романи «Духтари оташ»-и Ч,. Икромй.-Душанбе, 1974.-156 с.

117. Хдсанов И. Роххои асосии истифодабарии иборахои фразеологй дар романи «Духтари оташ».// Мадмуаи илмй. Материалхо оид ба забони адабии тодик. Инситути давлатии педагогии Душанбе. Серияи филологй. Душанбе, 1967. - С. 124-139.

118. Хдсанов И. Дар бораи иборахои фразеологии синонимй. Дар асоси материали романи «Духтари оташ» Ч,.Икромй. -Учен. Зап. Кулябского гос. пед.ин-та. - 1969. -№ 4- Вып. 8. - С. 20-29.

119. Х,усейнов X. Забон ва услуби «Одина»-и Устод Айнй. -Душанбе: Ирфон, 1973-С. 51-63.

120. Чернышева И. И. Идоматика современного немецкого языка и ее обогащение. // Проблемы изучения немецкого языка - М., 1964. - 27.

121. Чдлилов X,. Таснифоти семантикии вохидхои фразеологй // Масъалахои забоншиносй. - Душанбе, 1974. - С. 44-51.

122. Ч,алилов X,. Ба вазифаи аъзохои думла омадани вохидхои фразеологй // Мактаби совета - 1975.- №6 - С. 22-24

123. Чдлилов X,. Иборахои тавтологй дар забони тодикй // Мактаби совета. -1964. -№ 10. - С.20-23.

124. Ч,алилов X,. Муродифхои иборахои рехта // Мактаби совета. -1969. -№ 6. -С.20-22.

125. Ч,ураев Н. Корбурди мадоз дар вохидхои фразеологии забони тодикй // Забон - рукни тоат. Ч|. III - Душанбе, 2007. - С.29-37. - 521с.

126. Шанский Н.М. Фразеология современного русского языка. -Москва, 1985.- 156с.

127. Эгамбердиев Р. Хусусиятхои бадеии вохидхои фразеологй // Баъзе масъалахои филологияи тодикй. - Серияи нав. - Самарканд, 1971-№213.-С. 112-117.

128. Эгамбердиев Р. Ташбед ва истиора дар водиддои фразеологи // Баъзе масъаладои филологияи тодик. Серияи нав. -№213. - Самарканд, 1971.-С. 118-122

129. Эгамбердиев Р. Водиддои фразеологи ва истифодаи ондо дар асардои бадей // Баъзе масъаладои филологияи тодикй.Серияи нав. -Самарканд, 1971.-№ 213.- С.123-129.

130. Эгамбердиев Р. Фразеологизмдои «даст додан» ва «руй додан».// Вопросы фразеологии, стилистики и грамматического строя восточных языков. - Новая серия. - Вып. № 225.-Самарканд, 1972. - С. 198-203.

131. Эгамбердиев Р. Маънои киноявй дар фразеологизмдо // Масъаладои филологияи тодик. Серияи нав. - № 240. - Самарканд, 1973. -С. 5-11

132. Эгамбердиев Р. Вусъати маънои фразеологй // Масъаладои филологияи тодик. - Серияи нав. - №240. - Самарканд, 1973. - С. 12-17

133. Эгамбердиев Р. Маънои фразеологй // Вопросы фразеологии, стилистикии грамматического староя восточнык языков. - Новая серия. - Вып. - № 225. - Самарканд, 1972. - С. 186 - 191.

134. Эгамбердиев Р. Калимаи «чашм» дар таркиби водиддои фразеологй // Масъаладои робита ва таъсири байнидамдигарии забон ва адабиёти ххалкдои ССР. - Серияи нав. - №289. - Самарканд, 1976. - С. 27-38.

135. Эгамбердиев Р. Муносибати фразеологизмдо бо иборадои бадей дар тарзи баёни Восифй // Масъаладои филологияи тодик. Серияи нав. -№240. - Самарканд, 1973. - С. 18-24.

136. Эгамбердиев Р. Муносибати водиддои фразеологй бо таъбирдои бадеии асари Восифй «Бадое-ул-вакоеъ» // Мадмуаи илмй. Материалдо оид ба забони адабии тодик. -Серияи филологй. -Душанбе, 1974.-С. 115-123.

137. Юсупова М. Фразеология романа «Додунда» С. Айнй: Автореф. дисс. канд. Филол. Наук. - Душанбе, 1971. - 27 с.

Руйхати адабиёти бадей

1. Айний С. Судхурнинг улими. - Тошканд: УДН, 1949. - 144 с.

2. Айнй С. Куллиёт. -ЧЦ. Чдллодони Бухоро. - Душанбе: Нашрдавтод., 1958. - 346с.

3. Айнй С. Куллиёт. - Ч,.1. Одина. - Душанбе: Нашрдавтод., 1958.-346с.

4. Айнй С. Куллиёт. - Ч^.З. Руломон. - Душанбе: НДТ, 1960. -620с.

5. Айнй С. Куллиёт. - Ц. 7. - Душанбе: Ирфон, 1962. - 618 с.

6. Айнй С. Марги судхур. - Душанбе: Ирфон, 1978. - 160с.

7. Айнй. С. Смерть ростовщика (перевод О. Сухаревой). -Душанбе: Маориф, 1976.-245 с.

8. Айнй С. Кдхрамони халди тодик Темурмалик. - Душанбе: Маориф, 1978. - 126 с.

9. Айнй С. Шеърхои то инкдлоб. Куллиёт. 4^.8.- Душанбе: Ирфон, 1981-400 с.

10. Айнй С. Бухара (перовод С. Бородина). - Ч. III, IV. -Душанбе: Ирфон, 1981. - 376 с.

11. Айнй С. Повести и очерки. - Душанбе: Маориф, 1983. - 399 с.

12. Айнй С. Дохунда. - Душанбе: Ирфон, 1984. - 432с.

13. Айнй С. Ёддоштхо. К^исми 1-2.- Душанбе: Адиб, 1990. - 325с.

Обратите внимание, представленные выше научные тексты размещены для ознакомления и получены посредством распознавания оригинальных текстов диссертаций (OCR). В связи с чем, в них могут содержаться ошибки, связанные с несовершенством алгоритмов распознавания. В PDF файлах диссертаций и авторефератов, которые мы доставляем, подобных ошибок нет.