Фразеологические единицы в "Самаки айар" тема диссертации и автореферата по ВАК РФ 10.02.22, кандидат наук Шарипова, Гулчехра Шарифбаевна

• Шарипова, Гулчехра Шарифбаевна
• кандидат наук
• 2013

Оглавление диссертации кандидат наук Шарипова, Гулчехра Шарифбаевна

Мундарича

Мущддима........................................................................................

Боби якум. Таркибх,ои фразеологй дар «Самаки айёр»...................

Фасли 1. Таркибхои фразеологй бо ёвари «кардан».......................

1.1. Истифодаи таркибхои фразеологй бо ёвари «кардан» ба маънои маъмул............................................................................

1.2. Истифодаи таркибхои фразеологй бо ёвари «кардан» ба маънои хоса..................................................................................

1.2.1. Истифодаи таркибхои фразеологй бо чузъи номии адабии китобй..................................................................................

1.2.2. Истифодаи таркибхои мансуб ба харб (чанг)........................

Фасли 2. Таркибхои фразеологй бо ёвари «сохтан» ва «намудан» Фасли 3. Таркибхои фразеологй бо ёвари «шудан», «гаштан» ва «будан».........................................................................................

3.1. Накши калима-мехвар дар созмони таркибхои фразеологии феълй..............................................................................57

3.2. Накши феълхои мустакилмаъно дар созмони таркибхои

фразеологии феълй................................................................

Фасли 4. Таркибхои фразеологии пешояндй........................

Фасли 5. Таркибхои фразеологии чуфти пайвандакдор......

Фасли 6. Таркибхои фразеологии серчузъаи пайвандакдор

Боби дуюм. Иборахои фразеологй дар «Самаки айёр».........

Фасли 1. Иборахои фразеологии номй.................................

1.1. Иборахои фразеологии номй бо тамсилаи исму исм ...

1.2. Иборахои фразеологии номй бо тамсилаи исму сифат

1.3. Иборахои фразеологии номии серчузъа.......................

1.4. Иборахои фразеологии номии эхсосй...........................

1.5. Нащци иборахои фразеологии номй дар созмони иборах,ои

фразеологии феълй.................................................................................87

Фасли 2. Иборахои фразеологии феълй.................................................88

2.1. Иборахои фразеологии феълии маф^уми ofo3 ва анчоми чанг ....89

2.2. Иборах,ои фразеологии феълии мафхумхои гуногуни харбй 91

2.3.Иборах,ои фразеологии феълии мафхуми куштан..........................94

2.4. Иборах,ои фразеологии феълии мафхуми мурдан..........................97

Фасли 3. Нащпи калима-ме^вар дар созмони иборах,ои

фразеологии ифодакунандаи эх,сосоти мусбат............................101

Фасли 4. Накдди калима-мех,вар дар созмони иборах,ои

фразеологии ифодакунандаи эх,сосоти манфй...................................106

Фасли 5. Иборах,ои фразеологии феълии хуфтистеъмол ва силсилавии

ифодакунандаи э^сосоти манфй........................................................109

Фасли 6. Иборах,ои фразеологии феълй ба шакл ва маънои хоса........115

Боби сеюм. Чумлахри фразеологП дар «Самаки айёр».......................119

Фасли 1. Ч,умлахои фразеологии ифодакунандаи эхсосоти мусбат ..119 Фасли 2. Ч^умлахои фразеологии ифодакунандаи эхсосоти манфй... 125 Фасли 3. Хусусиятх,ои сохтории чумлах,ои фразеологй.....................129

3.1. Ифодаи ВФ дар шакли чумлах,ои сода........................................132

3.2. Ифодаи ВФ дар шакли чумла^ои мураккаб................................135

Хулоса..................................................................................................138

Ихтисорах,о..........................................................................................142

Руйхати адабиёт ва манобеъ...............................................................143

Введение диссертации (часть автореферата) на тему «Фразеологические единицы в "Самаки айар"»

МУЦАДДИМА

Адабиёти нафиса аз руйи мохият, мазмун ва рисолат ба адабиёти таълифй, ривоятй ва шифохй кисмат мешавад.

Адабиёти таълифиро, ки аз назму наср иборат аст, шоирону нависандагон меофаранд. Он махсули тафаккуру тахайюли нафарони мутафаккир ва эчодкор аст, ки на танхо дар чдхонбинй ва инсоншиносй назари хос доранд, балки аз коидаву конуниятхои яке аз мураккабтарин шаклхои шуури инсонй - адабиёт ва нозукии забони адабй бархурдоранд.

Адабиёти шифохй махсули тафаккур ва андешаи мардуми боистеъдод аст. Аз ин ру, онро эчодиёти дахонии халк меноманд. Адабиёти шифохй, дорой коидаву конунхои хос бошад хам, он мураккабй ва он рисолатеро, ки ба адабиёти таълифй хос аст, надорад ва гуянда ё китобаткунандагони он ба андозае, ки адибон балад хастанд, аз гановат ва назокати забони адабй бархурдор нестанд, аз ин сабаб асархои фолклорй бо забони гуфтугуй эч;од мешаванд.

Аз адабиёти ривоятй бештар асархои мансур ривоч; ёфтаанд, аз ин ру, дар адабиёт ва илми суханшиносии точдк истилохи "насри ривоятй" машхур аст. Насри ривоятии форс-точ;ик аз руйи сатхи ичтимой, бадей ва махорати нигорандагй дар байни адабиёти таълифй ва шифохй (фолклорй) карор дорад.

Роя, сюжет ва бандубасти вокеахо аз афкору андешаи халкй бармеояд, гуяндагон ва китобаткунандагон низ аз байни мардумони сохибзавк ва сохибсухан буданд, бинобар хамин хам насри ривоятиро асархои "халкй" низ гуфтаанд. Адабиётшиносони Эрон ва мутахассиси адабиёти урду А.Сухачев асархои мансуб ба насри ривоятиро "достонхои халкй ё омиёна", И.С. Брагинский "китобхои халкй", Ю. Боршевский "адабиёти халкй", А. Акрамов "насри халкй" номидаанд. Карбон Восеъ таклиф ба миён овардааст, ки насри

ривоятии форс-точик "адабиёти чавонмардй"номида шавад (ниг.50), аз он лихоз, ки дар маркази гоя ва вокеоти асархо "оини чавонмардй" ё, ба истилохд дигар, "айёрй" меистад.

Мухаккики шинохтаи ин сохаи адабиётшиносй Юсуф Салимов андешахои олимонро тахлил намуда, истилохи "насри ривоятй"-ро афзал мешуморад (104). Ба хар ойин, он асархои халкй бештару мушаххастар бо номи "насри ривоятй"маъруф гаштаанд.

Аз байни олимон Ю. Салимов кушидааст, ки тафовути насри ривоятиро аз адабиёти таълифй ва шифохй дар сохаи забон муайян намояд: "Тафовути мухими насри ривоятй, - нигоштааст у, - хам аз фолклор ва хам аз адабиёти таълифй дар забон ифода ёфтааст. Агар асархои эчодиёти дахонии халк бо шева ва лахчахои махалхои гуногун ифода шуда бошанд, адабиёти хаттй бо забони маъмули китобат ва сабки давраи муайян навишта шудааст"(105,170).

Мавсуф мафхумхои "забон ва нутк"-ро хаммаъно мешуморад ва воситаи баёни асархои насри ривоятиро баъзан забон ва баъзан нутки гуфтугуи адабй меномад: "Ба назари мо, - кайд мекунад у, - забони насри ривоятиро нутки гуфтугуи адабй номидан мумкин аст. Чунон ки маълум аст, баробари лахчахои махалхои гуногун ва забони адабии китобй нутки гуфтугуии адабй низ вучуд дорад, ки бештар табакаи зиёиён буда, ба тамоми аъзоёни чдмъият маълум мебошад (105,44).

Х,амин тарик, дар таърихи адабиёти форс-точик назм чй андоза ахамият дошта бошад, наср низ бо хамон дарача мухим аст; дар навбати худ насри таълифй то чй андоза маком дошта бошад, насри ривоятй низ дар хамон сатх мавкеъ дорад. Дар китоби машхури шаркшиноси олмонй Х,ерман Х,ете "Таърихи адабиёти форсй", ки як аср мукаддам навишта шудааст, зиёда аз сад асари насри бадей ва дар рисолаи Хусайнкулии Котибй "Таърихи мухтасари насри ривоятй" зиёда аз 350 китоби насрй ном бурда шудаанд (ниг. 104,9).

Аз чониби дигар, асарх,ои калон^ачми насри ривоятй, ки бо истилохи "романной халкй" ном бурда шудаанд, амсоли "Самаки айёр", "Абумуслимнома", "Доробнома", "Амир Х,амза", "Искандарнома", "Хдбашинома", "Кдхрамони котил", "Амир Арслон", киссах,ои "Чор дарвеш", "Саргузашти Хртам", "Нушофарин", "Бахтиёрнома", "Лаълбону", "Бахрому Гуландом", "Нух манзар", "Солехд хиштрез" далели дар адабиёти форс-точик мак,оми шоиста доштани насри ривоятй мебошад. Х,амчунин ба тарзе ки мухаккикони соха тазаккур додаанд, пас аз интишори "Самаки айёр"аз чониби олими Эрон Парвиз Нотили Хонларй таваччу^и наздик 30 нафар олими эронй, афгон, рус, гурчй, точик ба ин масъала кашида шуд ва онхо асарх,ои илмии хурду бузург офариданд(ниг.50,5).

Бино ба гуфти олимон, аз байни осори ривоятй "Самаки айёр" чолибтар аст, аз ин ру, онхо бештар ба хамин асар таваччух, кардаанд. К^обили кайд аст, ки "Самаки айёр"аз чих,ати хачм, яъне фарогирии хрдисаву вок;еот афзалият дорад, балки он имтиёз^ои дигар низ дорад, ки мух,акки1;и номии Эрон Парвиз Нотили Хонларй чунин баён кардааст: Он "нахуст аз чихдти иборот, лугат ва истилох,от ганчинаи гаронбах,ост ва агар аз китобхои тафсиру таърих бигузарем, муфассалтарин ва бузургтарин матнест, ки аз карнхои шашуму хафтум дар даст дорем. Арзиши ин китоб шояд аз ин чихат бештар бошад, ки иншои адибона нест ва забони маъмули роичи замонро бех,тар аз навиштах,ои маснуъ ва мутакаллифу муншиёна нишон медихдд. Матни китоб шомили лугати фаровонест, ки ё дар китобх,ои дигари ин замон дида намешавад ё дар ин чо дар маънии истилохи хос омадааст (ниг.105,146).

Чунон ки мебинем, Парвиз Нотили Хонларй мохияти ин "ганчинаи гаронбахо"- ро, аз як тараф, дар "маснуъ" ва муншиёна1, аз тарафи дигар, дар "лугати фаровон" дидааст, ки дар китобхои дигар ё дида намешавад ё дар ин асар ба маънои истилохд хос омадаанд.

Таассуроташро аз мутолиаи "Самаки айёр" мутарчим Н.К. Кондирова низ хеле муассир иброз доштааст: "Хддафи аслии ман -чалбу чазб кардани ахли илм ба ин сохаи тадкикнашуда аст. Охир, "Самаки айёр", дар хакикат, риштаи тому бузургест, ки саршор аз хар навъ муъчизоти шигифтангезу ачоибот аст"(4 6,6).

Кдзияи забон ва услуби "Самаки айёр"диккати олимони дигарро низ чалб кардааст. Чунончи, Ю. Салимов ба тахкдки хусусиятхои забони асар маколаи алохида бахшида, услуби нигориши "Самаки айёр"-ро бо сабки "содаву пухтаи гуфтугуй", яъне сабки хуросонй мансуб шуморида, рочеъ ба содагии забони асар вобаста ба услуби гуфтугуй намунаи мисолхо овардааст, ки хам ба таркиби лугавй ва хам ба сохтори грамматикй мансубанд. Аз мазмуни ин маколаи мухтасар, ки дар он порчахо аз асархои гуногуни насри ривоятй дар мукоиса чой дода шудаанд, бармеояд, ки муаллиф диккати забоншиносонро ба омузиши масъалахои забону услуби "Самаки айёр" чалб карданист ва ин матлаб дар интихои макола возех баён гаштааст: "Омухтани забони насри ривоятй дар илми забоншиносии точик сахифаи тозае хохад кушод" (105,282).

Ин гуфтахо комилан дурустанд. Суханварони бузург забонро "нахустунсури адабиёт"(М.Горкий) номидаанд, зеро гоя, мазмун ва санъату махорати нигорандагй бо ёрии забон сурат мегирад. Вале, мутаассифона, аз он масъалагузорихо дар бобати тахкикд забони насри ривоятй наздик ним аср сипарй гашта истодааст, вале

1Яъне аз чониби мутахассис таълифгапгга

масъалах,ои забону услуби осори насри ривоятй то х,ол мавриди тахдики харчониба карор нагирифтааст.

Аз ду рисолаи номзадй, ки ба хусусиятх,ои забони "Самаки айёр" бахшида шудаанд, яке ба шархи номхо - ономастикаи "Самаки айёр" ва дигаре ба тасвири хусусиятх,ои морфологии забони ёдгории аср^ои XII-XIII (дар мисоли "Самаки айёр") бахшида шудаанд.

Дар рисолаи аввал, ки ба калами Ш.Шоев тааллук дорад, 960 антропоним ва топонимхо дар 22 гуруху зергуруххо кисмат карда шуда, аз лихози баромад ва сохтор ташрех ёфтаанд (146). Дар рисолаи дуюм, ки аз чониби мухаккики озарй Ш.ВДориев таълиф гаштааст, дар мисоли маводи "Самаки айёр" асосан колабхои калимасозй нишон дода шудаанд (48).1

Вале, чунон ки мебинем, мухимтарин масъалах,ои забони "Самаки айёр", ки аз лих,ози забон аз адабиёти таълифй ва фолклор тафовути калон доранд, аз назари забоншиносон дар канор мондаанд. Крбили кайд аст, ки насри ривоятй, аз он чумла "Самаки айёр", бо забони адабии гуфтугуй таълиф гаштааст. Дар ин бобат андешаи Ю.Салимов чолиб аст: "Баробари лахча ва забони адабии хаттй, ки хусусият^ои ба худ хос доранд, забони адабии гуфтугуй ё нутки табакди зиёиён мавчуд буд. Нутки адабй бештар махсули мардуми шахр буда, ба хамаи аъзоёни чамъият мафхум буд. Насри ривоятии форсу точик бо хдмин забони адабии гуфтугуй хонда ва навишта шудааст" (105, 174).

Дар илми суханшиносй ба чуз забони адабй ва лахда мавчуд будани боз як шакли забонй, ки бо номх,ои гуногун ёдрас мешавад, эътироф шудааст, ки онро забони шифохй, халкй, гуфтугуй, халкии гуфтугуй номидаанд. Забоншиноси машхури рус академик Л.В.Шерба хднуз дар ибтидои асри XX чунин навишта буд: "Забони адабй аз

1 Бо маводи рисолаи К,ориев Ш.В. аз расонах,ои интернет огах,й ёфтем, вале, мутаассифона, он хеле носахех; аст, аз ин ру, дар кисмати «Руйхати адабиёт ва манобеъ» низ номукаммал зикр ёфтаанд.

7

гуфтугуй ба дарачае фарк карда метавонад, ки баъзан лозим меояд, ки онхоро ду забони гуногун шуморем"(ниг. 96,22).

Аз мавчудият ва фазилатхои забони гуфтугуй ё халкй суханшиносон аз ин хам мукадцамтар изхори акида кардаанд. Масалан, Я. Грот наздик дусад сол мукаддам чунин навишта буд: "Хдкикатеро рад кардан махол аст, ки забони халк дар бисёр мавридхо нисбат ба забони адабй образноктар ва кулайтар аст"(ниг. 126,18). Чунин бахои баланд дар хакди забони гуфтугуй аз чониби шоирон низ баён гаштааст. Аз он чумла, шоири номии рус С. Маршак дар ин бора чунин навишта буд: "Бехтарин шоирон ба хамон забони сода, пурмаънй ва корй сарукор доранд, ки бо он халк муошират мекунад. Калимахои маъмул, ки хамаруза корбаст мешаванд, ба нущи шоирона ворид шуда, таровати тоза пайдо мекунанд. Онхо гуё хушсадотар ва пурмаънотар мешаванд"(59, 133).

Устод С.Айнй низ ба забони зиндаи халкй бахои баланд додааст: "Дар забони зиндаи халк, - навишта буд у, - чунон хазинахо хастанд, ки пур аз дурдонахои пуркиммат мебошанд"(9,383).

Олимони эронй низ ба забони халкии гуфтугуии точикй бахои шоиста додаанд, зиёда аз ин ахамияти назариявй ва амалии забони халкиро ба эътибор гирифта, ба тахкики ин казия камари химмат бастаанд. Чунончи, доктор Алии Равокй дар хамкорй бо Шакибо Сайёд бо номи "Забони форсии фарорудй (точикй)" китоби пурарзише ба табъ расонидаанд, ки маводи он асосан ба вожахои гуфтугуии забони имрузаи точикй асос ёфтааст ва чунон ки аз кайдхои муаллифон бармеояд, ин корро огохона "барои шинохт ва муаррифии тамоми азамат ва бузургии забони форсй ва зарфиятхои шигифтовари он" кардаанд. Муаллифон дар назди худ чунин вазифа гузоштаанд: "Мутолиот ва натичагарихо бояд хатман бо истифода ва коркарди мустакими анбухи маводи забони зиндаву корбурди хавзахои забони

форси, аз чумла забони гуфторй (таъкиди мо - Ш.Г) ва забони илмй ва адабии роич дар ин *авзах,о анчом бишаванд... Ин пажухдш, ки дар он хусусан гунаи фарорудии забони форсй, ки имруз ба унвони форсии точикй шинохта мешавад, мавриди мутолиаи вижа карор гирифтааст, ба хубй менамоёнад, ки форсии точикй хам ба унвони бистари хифзу такомули бисёре аз тавоноихои забони форсй х,ам ба унвони зарфи нигохдорандаи бисёре аз вожагони асил ва корбурди дерини забони форсй дорой ахдмияти вижа мебошад"(87,2-3).

Аз ин гуфтах,ои олимони эронй як маънии мухдм бармеояд, яъне "забони зиндаву корбурдй"-и фарорудй (тоники) на танх,о барои забони адабии точик, балки барои шинохт ва муаррифии тамоми азамат ва бузургии забони форсй ахамият дорад. Вале чунин пиндоштан нодуруст мебуд, ки забони халдии гуфтугуй падидаи мухими айёми мост ва имруз фаъол гаштааст. Комилан хак; ба чониби академик Мухаммадчон Шакурй аст, ки дар нашри сеюми асараш "Хдр сухан чоеву хар нудта макоме дорад" навиштааст: "Забони адабии точик дар инкишофи хазорсолааш, ба истиснои баъзе даврах,о ва чараёнхои услубй, хамеша бо асосх,ои халкии худ робитаи мустахдам дошт. Х,амбастагии ногусастании забони адабй бо бунёди халкии он дар замони мо беш аз пеш ахдмият пайдо кардааст"(142, 387).

Мах,з чунин андешах,ои олимону адибони номдор буд, ки таваччухи забоншиносон ба ин масъала бедор шуда, комёбихои муайян ба даст омаданд. Дар забоншиносии рус дар байни солкой 60-80-уми асри гузашта асарх,ои калонхачми О.Б.Сиротинина "Современная разговорная речь и её особенности"(109), О.А.Лаптева "Русский разговорный синтаксис"(51), М.Ю. Шведова "Очерки по синтаксису русской разговорной речи"(144) ва асари монографии "Русская разговорная речь"(95), ки хднуз соли 1968 лоихаи он ба табъ

расида буд, Е.А. Земская "Русская разговорная речь" (38) интишор ёфтанд, ки муаллифонашон забоншиносони маъруфи сохди мазкур мебошанд.

Забони халкии гуфтугуй аз охири солхои 50-ум cap карда, диккати забоншиносони точикро низ ба худ чалб кардааст. Пеш аз хама, сохаи услубшиносй зарурати тахкики вохидхои забони халкии гуфтугуиро ба миён овард. Аввалин касе, ки ба ин масъала чун казияи илмй таваччух кард, Носирчон Маъсумй мебошад. У дар монографияи худ, ки ба омузиши забону услуби повести "Марги судхур"- и С.Айнй бахшида шудааст (68), бо номи "Калимахои халкй-гуфтугуй дар забони повеет" боби алохида кушодааст. Дар солхои минбаъда бо истифода аз ташаббус ва тачрибаи Н.Маъсумй услубшиносон Р.Гаффоров (26), Б.Камолиддинов (41), Х.Хусейнов (134), А.Абдукодиров (1), С.Сабзаев (99), Т.Шокиров (147), И. Х,асанов (132) ва дигарон низ дар асархои худ ба лугати халкии гуфтугуй эътибори хоса додаанд.

Дар баъзе рисолахои номзадй, ки дар солхои охир ба дифоъ расиданд, масъалахои умдаи забони гуфтугуй мавриди омузиш карор гирифтаанд. Рисолае, ки пурра ба казияи забони халкии гуфтугуй бахшида шудааст, бо номи "Вохидхои халкии гуфтугуй дар назми точики асри XX" (дар мисоли ашъори С.Айнй, М.Турсунзода, Л.Шералй) ба калами М. Неъматова (79) мансуб аст. Рисола аз чор боб иборат буда, дар се боб мутаносибан вохидхои лугавй, вохидхои фразеологй ва вохидхои грамматикии халкии гуфтугуйии назми точик дар мисоли намояндагони бузурги адабиёти муосири точик устод Садриддин Айнй, Мирзо Турсунзода ва Лоик Шералй зимни тахлили семантикй-услубй барраей гаштаанд. Боби аввали рисола "Вохидхои халкии гуфтугуй, хусусият ва мавкеи онхо дар назми точик" ба масъалахои назариявии забони халкии гуфтугуй бахшида шудааст.

Дар ин боб дар се фасл сухан аз 1) хусусиятхои фаркдунандаи калимах,ои халкии гуфтугуй аз навъх,ои дигари услубии лексика; 2) ташрехи мохият ва махсусиятхои вохддх,ои халкии гуфтугуй аз чониби олимону адибони ватаниву хоричй; 3) далели содабаёнй ва услуби бетакаллуфонаи осори бадей будани вохидхои гуфтугуй дар заминаи андешахри шоирону нависандагон меравад.

Дар рисолаи номзадии Б. Махкамова "Хусусиятх,ои семантикию услубии вох,идх,ои фразеологй дар назми Лоик, Шералй" боби дуюм ба масъалах,ои услубии вохддх,ои фразеологй бахшида шуда, вохидхои халкии гуфтугуии ашъори Лоик дар се банд а) адабии гуфтугуй; б) халкии гуфтугуй; в) лахдавй тасниф ва тахдил карда шудаанд (60,22).

Рисолаи дигаре, ки ба дифоъ расидааст, пурра ба тахкщи хусусиятх,ои услубии вохидхои фразеологй дар забони адабии точик (89) бахшида шудааст. Он аз ду боб иборат буда, дар боби аввал вохддх,ои фразеологй аз руйи хусусиятхои услубй ба чор фасл -умумиистеъмолй, гуфтугуй, шевагй ва китобй тасниф ва маънидод гаштаанд. Боби дуюм ба шархд вазифах,ои маъноию услубии вохидхои фразеологй нигаронида шудааст.

Аз тахдили сарчашмахои илмй аён мегардад, ки аз нахустин тадкикот оид ба вох,идх,ои фразеологй cap карда (68), то рисолах,ои охирин муаллифон бештар ба тахдили мисолх,о пардохтаанд. Ин усули корбарй аз як ч,их,ат хуб хам хдст, зеро он имкон медихдд, ки бойигарии ВФ забони точикй равшану мушаххас ба тасаввур ояд.

Хдмзамон эътироф бояд кард, ки дар забоншиносии точик бисёр масъалах,ои умдаи назариявии ВФ мавриди баррасй карор гирифтаанд. Аз ин нуктаи назар асари X,. Мачидов "Фразеологияи забони хозираи точик" (67)-ро метавон ном бурд, ки дар он комёбих,ои илми фразеология бо такя ба дастовардх,ои забоншиносии рус як навъ чамъбаст гаштааст. Дар асар мух,имтарин масъалахои назариявии ВФ,

il

амсоли ташрехи мохдяти фразеологизмхо, навъхои таснифот, хусусиятхои маъной, сохторй, услубй ва Fañpa мавриди тахлили илмй карор гирифтаанд.

Дар рисолаи номзадии Н.Ч,ураев дар бобати роху усулхои ифоданокй ва муассирй касб кардани ВФ сухан рафтааст. Рисола аз се боб иборат буда, дар боби аввал накши воситахои тасвири бадей-ташбех, истиора, мачоз, рамз, киноя , такрор дар ташаккули ВФ, дар боби дуюм хамохангии таркиб ва чузъхои таркибй мавриди мухокима карор ёфтаанд. Боби сеюм хелхои маъноии ВФ-ро аз руйи ифодаи эхсосоти мухталиф - шодй, мамнунй, хохиш, боварй эътикод, гам, андух, харос, макр ва гайра дар бар кардааст (31).

Муаллифони китоби "Дар бораи вохидхои фразеологй ва вазифахои синтаксисии онхо"(56) фразеологизмхоро бо калима муодил мешуморанд ва чунон ки калима дар синтаксис ба вазифаи аъзохои чумла меояд, ВФ-ро аз хамин нуктаи назар тахлил кардаанд. Яъне ба вазифаи сараъзо ва аъзои пайрав, хамчунин ба вазифахои аъзои туфайлй ва мухотаб омадани ВФ бо мисолхои фаровон нишон дода шудааст.

Хдмин тарик, метавон гуфт, ки оид ба масъалахои мухимтарини ВФ хеле асархо таълиф гаштаанд ва мохияти ВФ доманадор ба тахкик расидаанд. Дар маводи интернет 17 аломати ВФ ба кайд гирифта шудааст (ниг. 183-189).Алхол дар забоншиносии умумй, аз чумла, дар забони точикй ВФ аз панч чихат тасниф карда шудаанд: 1) аз чихати маъно; 2) аз чихати мансубият ба хиссахои нутк; 3) аз чихати аломатхои услубй; 4) аз чихати сохту таркиб; 5) аз чихати аъзои чумла шудан.

Mo ба тахлили харчонибаи сарчашмахои илмй напардохтем, зеро онхо аз китоби Х,.Мачидов cap карда, кариб дар хамаи рисолахои илмии номбурда мавриди тахлил карор гирифтаанд.

Матлаби мо дар асоси маводи яке аз бузургтарин манбаъхои осори насри ривоятй - "Самаки айёр"нишон додани вохидхои фразеологии забони точикй дар асрхои XII-XIII мебошад. Сохтори рисола низ ба хамин матлаб нигаронида шудааст. ВФ аз таркибхо, иборахо ва чумлахо иборатанд. Ин категорияхои забонй фарогири тамоми вохидхои фразеологй мебошанд, чунин тачрибаи таснифот ва тадкикот дар забоншиносии чи точик ва чи рус вучуд дорад ва ба максад мувофик будани он собит гаштааст. Чунончи, рисолаи доктории Р.Саидов "Фразеологияи назми халкии точик"(дар асоси "Гурупш рубой ва дубайтихо") дар хамин замина анчом дода шудааст. Худи муаллиф матлаби хешро чунин изхор кардааст: "Мо кушиш намудем, ки кори тадкикрти худро махсус ба тахдили фразеологияи назми халкД, ки аз таркибхо, иборахо ва чумлах,ои фразеологй (таъкиди мо - Ш.Г.) иборатанд, бахшем" (102, 27). Дар чойи дигар омадааст: "Майдони фразеологии назми халкй аз вохидхои мустакили зерин: таркибу ибора ва чумлахои фразеологй иборат буда, якчоя чунин конструксияхоро хамчун сохаи алохидаи илми забоншиносй бо истилохи вохидхои фразеологй ном бурда, омухтану омузонидан мувофики матлаб аст" (102, 272).

Рисолаи Р.Саидов аз се фасл: 1.Таркиб ва иборахои фразеологии изофй.2.Иборахои фразеологии феълй. 3.Ч^умлахои фразеологй иборат буда, хар яки онхо дар навбати худ боз ба зерфаслхо чудо мешаванд.

Ин навъ принсипи таснифоти ВФ дар сатхи рисолаи докторй панч сол кабл аз тадкикоти Р.Саидов аз чониби В.Д. Ушаков ба кор рафта буд. Рисолаи доктории у бо номи "Фразеологияи забони классикии араб"(дар асоси маводи "К^уръон") дар Пажухишгохи шаркдшносии АФ ИЧД1С соли 1990 ба дифоъ расида буд. Хусусияти хоси рисолаи мазкурро худи муаллиф ин тарз шарх додааст: "Махсусияти ин кори диссертатсионй дар татбики мафхумхои таъбирсозии ("фразео-

образование") забони классикии арабист. Ин фахмиш асос мегардад, ки ду чднбаи фразеологияро чудо кунем: а) фразеологияи забонй, ки бо омузиши фразеологияи забонй, пеш аз хама, масъалахои лексикография ва фразеография нигаронида шудааст; б) ба фразеологияи нутдй, ки ба тахдик;и дазияхои фаъолияти нутдй, ташаккули вохидхои нутд, комёб шудан ба муассирии баён, яъне ба хдлли масъалахои услубшиносй ва риторика мансуб аст"(124, 4-5).

Аз ин гуфтахо ва мазмуни рисола аён мегардад, ки дар фахмиши мухакдид "фразеологияи нутдй" бо "фразеологияи гуфтугуй", ки дар забоншиносй бо ин истилох маъруф аст, хаммаъно нест. Он категорияи алохидаро ташкил медихад ва тавассути мафхуми "нутд"муайян мегардад. Яъне нуткд чи дахонй ва чи хаттй, ки аз чониби фоил (шахе) амалй мегардад, хамеша дар замир махсусиятхо дорад, ки ба сатхи забондонй, услуби гуфтор ва эхеосу муносибати гуянда вобастагй дорад. Бесабаб нест, ки дар гузашта олимону адибони араб низ ба забону услуби асархои бадей аз равзани хусни сухан назар кардаанд (124, 5).

Дар рисолаи мазкур ба вохидхои рехтаву устувори "Куръон"аз хамин дидгох назар андохта шудааст. Дар дуръонпажухй мафхуми "нутк" аз он чихат ахамияти хоса пайдо мекунад, ки маводи тахлилшаванда бо матни дадимаи ин китоби мудаддас махдуд намегардад, балки сураву оёт ва таркиботи рехтаи он дар матнхои илмиву адабй (масалан, "Куръон"дар назм) тафсирот ва даринахои дироатии он низ корбаст шудааст.

Корбурди маводи забонй, аз чумла, ифодахои рехтаву устувори он аз чониби афрод маводи забониро ба нутд табдил медихад. Ба истилохи муаллифи рисола, тахлили "фразеологияи нутдй" мохияти хамаи бобхои рисоларо ташкил медихад.

Мухаккик вохидхои фразеологиро ба маънои фарох мефахмад, яъне на танхо таркибу иборахои устувор, балки зарбулмасал, макол, чумлахои хикматнок ва абёти пандуахлокй низ ба фразеология мансуб дониста мешавад.

Дар рисола истилохи "таъбирсозй" ("фразеообразование") серистеъмол аст. Онро муаллиф на ин, ки фразеология, балки танхо ба "фразеологияи нуткй" нисбат медихад, ки ин низ мантик дорад. Яъне азбаски дар "фразеологияи нуткй" таълифгари он дар назар аст, масъалаи шархи усули созмони он ба миён меояд.

Фахмиши густурдаи ВФ дар услубшиносй як равняй нави тадкикотро ба вучуд овард. Ин хам бошад, омузиши ВФ хамчун чузъи таркибии матни яклухти асар, ба ибораи дигар, вазифахои матнофарии ВФ. Рисолаи доктории A.B. Прокофева "Вазифахои матнофарии вохидхои фразеологй дар суруд ва ашъори B.C. Висотский"(86) дар хамин замина ба тадкик расидааст. Рисола аз се боб иборат буда, дар боби аввал ду масъала баррасй гаштааст: а) маълумоти умумй дар бораи ВФ-и ашъори В.С.Висотский; б) матни ашъор ва хусусиятхои забонии ВФ хамчун омили матнофарй.

Дар боби дуюм "Вазифахои композитсионии ВФ дар матни суруд ва ашъори В.С.Висотский" мавкеи вохидхои фразеологй дар сарлавхахои асар, мактаи асар ва дар матн хамчун мафхуми такягохй ё мехвари матн нишон дода шудаанд.

Дар боби сеюм - "Мехвари фразеологй хамчун воситаи созмони матни яклухти суруд ва ашъори В.С.Висотский" сухан аз як вохиди фразеологй (банди аввал) ва силсилавохидхои фразеологй дар матни суруду шеърхои хофиз меравад. Аз мазмуни ин боб маълум мегардад, ки агар ВФ дар матни яклухт вазифаи мехварро адо карда тавонад, мазмуни ВФ имкон медихад, ки матнро дар хамин асос ба доирахои семантикии мушаххас чудо кунем. Ба ин муносибат кайд мегардад, ки

истеъмоли идиомахо дар шеъру сурудхои B.C. Висотский на мазмуни сабуки мазхдкавй, балки маънои фочиавй доранд, ки аз тахайюлот ва андешахри ин хофизи музтариб бармеоянд.

Ин маънй аз чониби олимони дигар, аз чумла JI. Долгополов (32) В.Новиков (81) Н.Рудник (94) ва дигарон низ баён гаштааст. Дар рисолаи A.B. Прокофева хам дар кисмати доираи семантики бо номи "Рафтор", ки сухан аз андешаву кирдори кдхрамонони лирикй меравад, яке аз мавзуъхои асосй "Марг" аст ва зергурухдои он низ аз эхсосот ва муносибатхои нохинчор, амсоли андух, фирок;, азоби рухй, хаячон, изтироб ва монанди инхо иборат аст (86, 10).

Аз мазмун ва мухтавои рисола бармеояд, ки ВФ на танхо воситаи образнокй ва муассирй дар забон, балки чун асос барои созмони матн хизмат мекунад. Mo дар таълифи рисола хусусиятхои гоявию бадеии насри ривоятиро дар мисоли "Самаки айёр"аз мазмуну мохияти ВФ чустем ва дар ин кор ба тачрибаи тозаи мухакдикрни номбурда такя намудем.

Х,амин тарик;, рисола дар заминаи се омил тархрезй гардидааст:

1.Насри ри воятй бо забони адабии гуфтугуй таълиф ёфтааст, ки дар он таъбироти халкй макоми хоса доранд.

2. ВФ на танхо чун воситаи муассири забон, балки хамчун воситаи мухими матнофарй ба эътибор гирифта шуд.

3. ВФ хамчун вохиди услубшиносй дар ягонагй бо системаи забон (нутк;) ва чихатхои гоявию бадеии асар маънидод гардид.

Интихоби чунин усули тахкикро тачрибаи кори мухавдщони насри ривоятй низ со бит месозад. Чунон ки дар боло ишора рафт, таваччухи адабиётшиносонро масъалахои забону услуби асар ба худ чалб кардааст, зиёда аз ин умдатарин хусусияти насри ривоятй -содагии баён, ба "нуткд гуфтугуии адабй"таълиф гаштани он аз

ахдмияти хоса доштани тахкики забони осори насри ривоятй дарак медихад.

Дар "Самаки айёр" калима ё колабхои калимахои халкии гуфтугуй (заиф (ба маънои зан), цавр, арава , гуспанд, галаба (ба маънои хархаша, шавкун), х,ащо (чанг), ахволхо); шаклхои шевагии калимахо (асб (асп), ишно% (шино), нацм (накб), куштй (гуштингирй), новард (набард,), асфид (сафед), так (давидан); биёвардамоне (овардан^); бирафтамоне (рафтан); биситид (истод), ауволуо; колабхои нахвии забони гуфтугуй (оям гуфта, меояд гуфта, истода монда), фаровон ба кор рафтааст. Ба мисли хамин таркибхои озод ва фразеологй, амсоли нон хурдан (ба маънои хурок хурдан), об хурдан, шароб хурдан, пиёлае хурдан (ба маънои як пиёла шароб нушидан), гам хурдан, чуб хурдан (ба маънои шатта хурдан) ва гайра зиёд истифода шудаанд. Х,амчунин ифодахои мач,озии халкии гуфтугуй ба назар мерасанд, амсоли "ба алаф хурдан омодааст, ё ... (159, 159) - яъне бехуда, бе максад наомадаем - пайи коре омадаем.

Эътироф шудааст, ки дар тахкики забону услуби насри ривоятй мавкеи ВФ назаррас аст: Дар хакикат, ин асар - нигоштааст Ю.Салимов дар бораи "Самаки айёр", ганч,инаи бузурги забони зиндаи гуфтугуии асрхои XII-XIII буда, нафосату зарофат, тарию тозагй ва рангу накши забони халкро нигох доштааст. Гирдоварандаи кито б табъи баланде дошта, аз иборахои рехтаи халцй фаровон истифода бурдааст (таъкиди мо-Ш.Г.) Бояд гуфт, ки иборахои образноки халкП на як холати тасодуфй, балки вазифаи мухими услубиро адо кардаанд (105, 12). Ва яке аз сабабхои ба сифати мавзуи рисолаи илмй интихоб гардидани ВФ-и "Самаки айёр"низ дар хамин аст.

Му^имии тадцщот. Насри ривоятй дар таърихи адабиёти форс-точик мавкеи калон дорад, ба тахкики хусусиятхои гоявию бадеии он

зиёда аз дах, нафар олимони сохдбтачрибаи ватаниву хоричй пардохтаанд, вале масъалах,ои забону услуби баёни насри ривоятй хднуз мукаммал омухта нашудааст. Ду рисолаи номзадй, ки ба дифоъ расидааст, яке ба ономастика, дигаре ба колабхои калимасозии "Самаки айёр"хдмчун манбаи таърихи забони форсй-точикии асри XII бахшида шудаанд, ки далел аз нокифоягии омузиши забону услуби насри ривоятй мебошанд. Тахдиди масъалах,ои лугавй, фразеологй ва сарфу нахви насри ривоятй, ки аз забони адабй тафовутхо дорад, мунтазири тавач,ч;ух,и забоншиносон мебошад.

Чунон ки дар болотар тазаккур ёфт, вохидхои фразеологй аз масъалах,ои мубрами забон ва услуби насри ривоятй ба шумор мераванд, зеро онх,о, аз як тараф, дар адабиёти ривоятй аз унсурх,ои мухим ва муассири нутд ба шумор раванд, аз чониби дигар, дар насри ривоятй, ки чавхараш панду андарз аст, дар чдмъбасту хулосаи ходисот ва рафтори кахрамонхо чун воситаи асосй хидмат кардаанд. Яъне тахдиди ВФ на танхо барои муайян кардани яке аз пахлухои забону услуб, балки дар кушодани хусусиятхои гоявию бадеии асар низ мусоидат дорад.

Мацсад ва вазифа^ои тадцицот аз мух,имии мавзуи рисола, ки зикраш дар банди даблй рафт, бармеояд. Мадсади тадкикот нишон додани мавдеи ВФ дар насри ривоятии форс-точик дар мисоли "Самаки айёр", хусусиятх,ои сохторй ва семантикию услубии онхо буда, дар ин замина дар рисола ичрои чунин вазифахо вогузошта шудаанд:

- муайян кардани мавк;еи насри ривоятй дар байни шаклхои дигари адабй: таълифй ва шифохй (фолклор);

- муайян кардани мавкеи ВФ дар насри ривоятй;

- нишон додани захираи ВФ-и "Самаки айёр"хамчун манбаи забони форсй-точикии карнхои ХП-ХШ;

- чудо кардани ВФ хоси "Самаки айёр" ва ба ин васила нишон додани накши насри ривоятй дар такомули захираи ВФ забони точикй;

- ташрехи хусусиятхои сохторй ва вазифахои маъноию услубии ВФ дар мисоли "Самаки айёр".

Навигарии илмй. Кори илмии мавриди назар рисолаи сеюми номзадй (48; 146) дар тахкики забони насри ривоятии форс-точик мебошад, ки дар он бори аввал ВФ хдмчун воситаи ташаккули матн, хамчунин хусусиятхои сохторй ва вазифахои маъноию услубии ВФ мавриди омузиш карор гирифтааст.

А^амияти назариявй ва амалии тадцщот. Тахкики ВФ-и забони як шохаи мухими адабиёти нафиса - насри ривоятй барои омузиши харчонибаи назария ва амалияи таъбиршиносии форсй-точикй мусоидат дорад ва барои тадк;ик;оти минбаъдаи ин вохиди забон имкониятхои тоза ба вучуд меорад. Захираи ганоманд ва нотакрори ВФ насри ривоятиро дар назари мухаккдкони соха аён карда, неруи онхоро ба халли масъалахои ВФ ва хам ба дазияхои дигари забону услуби насри ривоятй равона месозад; ба шинохти ВФ -и гуфтугуй хамчун яке аз рукнхои алохидаи таъбиршиносй ва заминаи методологии тахкики забону услуби асархо, дар халли масъалахои услубиёти фразеологй ва тарчумаи бадей хидмат менамояд.

Маводи назариявй ва амалии рисола дар таълифи китобхои дарсй ва дастурхои таълимй аз фанхои таърихи забон, фразеология, услубшиносй, инчунин танзими фархангхои фразеологй, ташкили курсхо ва семинархои махсус аз матншиносй, тахдили асари бадей, тахдили лингвистии матн ва гайра истифода мешавад.

Асос^ои методологии тадцщотро тачрибаи корй ва дастовардхои илмию методологии таъбиршиносони ватанию хоричй бо назардошти комёбихои солхои охири илми фразеология ташкил карданд. Аз

чумла, кушиши олимон оид ба тачзияи "чанбаи нутк;й"(Ушаков)дар системаи ВФ, принсипи омузиш карор додани ВФ чун воситаи ташаккули матн (Прокофева) аз унсурхои тозаи нигох, ба казияи таъбиршиносй ба шумор меравад. Усули тахлили сохторй ва семантикию услубии ВФ дар к,иёс бо забони адабии хозираи точик асоси кор карор ёфт.

Маводи тадкикотро матни намунаи калонтарин ва мухимтарини насри ривоятии форс-точик "Самаки айёр", ки дар хафт чилди каблй (152,153,154,155,156,157,158) ва дар ду мучаллад дар силсилаи асархои "Энсиклопедияи насри форсу точик"(шакли ислох ва такмилёфта нашри хафтчилда) ташкил кард (159,160).

Сарчашмаи тадцицот марбут ба асархои таъбиршиносон ва услубшиносони ватанию хоричй, лугатхои фразеологию тафсирии точикию форсй мебошад, ки дар фехристи сарчашмахои илмй ва манобеъ оварда шудаанд.

Корбурд (апробатсия)-и тадцицот. Аз руйи натичахои тадкдкот дар мачалла ва мачмуахои илмй хафт макола интишор ёфт. Маводи назариявии рисола дар конференсияхои илмию амалии ДДХ ба номи академик Б.Гафуров (солхои 2007-2012) мавриди мухокима карор ёфт, маводи назариявию амалии онро муаллиф кисман дар дарсхои "Забони точикй" ва корхои тарбиявй бо донишчуён (афкори пандуахлокии насри ривоятй) истифода карда истодааст.

Сохторй тадцицот. Рисола аз мукаддима, се боб, хулоса, фехристи адабиёт иборат аст.

Заключение диссертации по теме «Языки народов зарубежных стран Азии, Африки, аборигенов Америки и Австралии», Шарипова, Гулчехра Шарифбаевна

ХУЛОСА

Крбили ёдоварист, ки дар байни ду шакли адабиёти бадей -адабиёти таълифй ва лафзй (фолклор) боз як шакли адабиёти нафиса мавчуд аст, ки он на танхо аз лихози хусусиятхои гоявию бадей, балки аз руйи забон ва услуби нигориш низ тафовут дорад, ки он насри ривоятй мебошад.

1.Аз тахдили забону услуби «Самаки айёр» бармеояд, ки забони нигориши насри ривоятии форс-тодикро забон (нутк)-и адабии гуфтугуй номидан ба максад мувофик; аст, зеро он дар баробари ба меъёрхои забони адабй тобеъ будан боз дорой махсусиятхои забону услуби гуфтугуист.

2. Маводи рисола фикри мухакщщони насри ривоятиро дар бораи фаровонй, «як ходисаи тасодуфй набудан»-и вохидхои фразеологй дар ин шакли адабй собит намуд. Вохидхои фразеологй хамчун чузъи мухими забону услуби насри ривоятй мавкеъ дошта, дар тасвироти бадеии вокеот, амалиёти кахрамонхои асар ва ифодаи хулосахои мучазу хикматнок нащн доранд.

3. Дар забоншиносии точик дар бораи ВФ харчанд асархои бисёр таълиф гаштаанд, як кисмати онхо, яъне таркибхои фразеологй нокифоя тахкик шудаанд, дар холе ки дар байни калима ва ибора категорияи мухим ва серистеъмолро ташкил менамоянд. Боби аввал ва муфассали рисола ба хамин кдзия бахшида шуда, ТФ аз панч чихат тасниф ва маънидод гаштаанд: аз чихати сохтор (феълй, пешояндй, пайвандакдор); аз чихати теъдоди чузъхо (дучузъа ва серчузъа); аз чихати сохти чузъхо (бо асосхои сода, сохта, мураккаб); аз чихати вазифахои услубй (умумиистеъмолй, адабии китобй, халкии гуфтугуй); аз чихати баромади чузъхо (точикиасос ва арабиасос).

4. Яке аз махсусиятхои таркибхои фразеологии «Самаки айёр» ин аст, ки аз нисф зиёдтари онхо дар забони адабии хозираи точик роич

нестанд ва аз аломатхои хоси забону услуби насри ривоятй махсуб меёбанд. Онхо аз руйи шакл ва маъно фарк, дошта, дар заминаи лексикаи. тодикй ва арабй, калимахои мансуб ба услубхои умумиистеъмолй, адабии китобй, гуфтугуй созмон ёфтаанд. Таркибхои феълй нисбат ба номй бештаранд. Онхо аз исму сифат тавассути феълхои ёвари маъмул («кардан», «сохтан», «намудан», «шудан») ва феълхои муштараквазифа (бо маънохои аслй ва ёридиханда) созмон ёфтаанд. ТФ асосан бо ёвари «кардан» сохта шудаанд, ки далели содагии забон ва услуби нигориши насри ривоятй ба шумор меравад. Кдринахои феъли ёридихандаи «кардан», яъне «сохтан» ва «намудан» камистеъмоланд.

5. Аз навъхои ВФ-и «Самаки айёр» теъдоди иборахои фразеологй бисёранд. Онхо аз лихози усули созмонёбй аз иборахои озод фарки казой надоранд, аммо чун вохиди рехтаву пурмаъно ва муассир вазифахои мухими маъноиву услубиро адо кардаанд. Иборахои фразеологй ба номй ва феълй кдсмат мешаванд.

Иборахои фразеологии номии насри ривоятй аз ду дихат тасниф ва ташрех гардиданд: аз руйи тамсила - иштироки калимахои мансуб ба хиссахои нутк (исм+исм, исм+сифат) ва теъдоди дузъхо (дудузъа ва бисёрчузъа).

6. Дар «Самаки айёр» иборахои фразеологии феълй нисбат ба номй зиёданд. Таносуби онхо се бар як аст. Иборахои фразеологии феълй аз се дихат тасниф ва мавриди тахдил кдрор ёфтанд: аз дихати дар забони адабии тодик роич будан ва набудан (маъмул ва хоса); аз дихати ифода, эхсосот ва муносибати гуянда ба объекта сухан (мусбат ва манфй); аз дихати таркиб (танхо, дуфтистеъмол ва силсилавй).

Гановати ИФФ-ро аз бисёр дихат доирахои семантикй муайян менамоянд. Онхо ба мавзуи асар (майдондорй), сужети киссахо ва амалиёти кахрамонхо алокаманд буда, дар доирахои марбут ба

мухориба, куштан, мурдан ва мафхумхои дигари харбй тасниф ва тахдил гаштанд.

7. Дар доираи ИФФ бойигарй ва гуногунрангии захираи ВФ насри ривоятй аз руйи далелхои дигари забонй аён мегардад: аз нисф зиёди ИФФ «Самаки айёр»-ро иборахои хоса ташкил менамоянд, ки онхо дар забони адабии хозира ба он шаклу маъно ба кор намераванд; далели дигар ин аст, ки бо ёрии як калима - мехвар каторхои зиёди ИФФ созмон ёфтаанд, ки дорой мазмун ва тобишхои мухталифи маъноиву услубй мебошанд.

8. Фарки асосии чумлахои фразеологй аз навъхои дигари сохтории ВФ дар ин аст, ки дар Ч,Ф фикри том дар шакли мучдз, вале мукаммалу образнок чун натича ва хулосаи вокеахои хаётй, амалиёт ва хислати кахрамонони киссахо ифода ёфтаанд. Ч.Ф муайянкунандаи меъёри ахлоки ичтимоии карнхои XII-XIII ба шумор рафта, вобаста ба фазилатхои шохон, кахрамони асосии асар - Самак, пахдавонон, занони шучоъ ифода ёфтаанд.

Мазмуни гоявии Ч,Ф, аз як тараф, аз амалиёт ва хислатхои неки иштирокдорони асар: ростй, адл, вафо, мардонагй, саховатмандй, бахшиши гунох; аз чихати дигар, аз хислатхои бад, амсоли кизб, макр, хилат, зулм, бадахдй, пушаймонй ва монанди инхо бармеоянд. Ч^ихати эхсосии Ч,Ф, ки дар онхо хислатхои бади инсон махкум мешавад, ба эхтироси кавитар молик буда, дар заминаи тамсилот - образхои мор, аждахо, каждум, занбур созмон ёфтаанд.

9. Ч,умлахои фразеологй аз ч;ихати созмон ду навъанд: 1. Дар заминаи иборахои фразеологй сурат гирифтаанд; 2. Мак,олхо ва зарбулмасалхо, ки хар яке мутаносибан дар шакли чумлахои сода (макол) ва мураккаб (зарбулмасал) ифода ёфтаанд. Ба Ч,Ф хамаи навъхои чумлахои содаю мураккаб ва баъзан сертаркиба хосанд. Аз байни онхо бештар колаби чумлахои содаи яктаркибаи бешахс ва

умумишахс корбаст шудааст, ки макол асосан дар хдмин колаб созмон меёбад. Дар думлахои фразеологии мураккаб дар баробари хулосаи андарзй шарту шароит ва муносибатхои мантикии сабаб - натидагии фикри хикматнок ифода мегарданд.

10. Фаровонй ва сервазифагии ВФ дар насри ривоятй аз рисолати гоявию бадеии ин шакли адабй бармеояд.

Мохият ва мазмуни насри ривоятй, ки аз зиндагй, расму ойин, фарханги мардумй маншаъ мегирад, интихоб ва истеъмоли доираи васеи ВФ-ро такозо дорад. Матлаб ва интихои хар рудуи оммавй, ки тавассути ровии кисса ба халк манзур мегардад, таъсиргузорй ба аклу хисси сомеон аст, ки аз хосияти пандуахлокии насри ривоятй бармеояд. Хулосахои андарзй оид ба мафхумхои хубй (ростй, вафо ба ахд, рахм, шафкат, фурутанй...) ва зиштй (макр, зиёнкорй, золимй, дуруг, буздилй...) давхари ходисот ва рафтори иштирокдорони асарро ташкил менамояд.

11. Насри ривоятй аз се як шакли адабиёти нафисаи форс-тодик ба шумор меравад, ки ба он асархои оламшумул, амсоли романхои пахдавонии «Самаки айёр», «Доробнома», «Искандарнома», «Амир Хдмза», «Амир Арслон», «Хдбашнома», «Кдхрамони котил», киссахои «Бахрому Гуландом», «Чор дарвеш», «Саргузашти Х,отам», «Бахтиёрнома», «Нух манзар», «Солехи хиштрез» ва гайра мансубанд, аз манбаъхои ганоманди тахкики забони адабии тодик махсуб меёбад. Аз назари тахкик ДУР мондани забону услуби насри ривоятй боиси махдудии далби сарчашмахои омузиши вазъи забони форсй-тодикй дар даврахои муайяни таърихй мегардад, бинобар он баррасии илмии масъалахои дигари забону услуби насри ривоятй аз вазифахои мухим ба шумор меояд, ки идрои он интизори ташаббус ва гайрати мухаккикрн аст.

Список литературы диссертационного исследования кандидат наук Шарипова, Гулчехра Шарифбаевна, 2013 год

Руйхати адабиёт ва манобеъ

1. Абдукодиров А., Давронов А. Кадоми Камол. -Хучанд: Нашриёти давлатии ба номи Рахдм Чдлил, 1998. -215с.

2. Абдукодиров А., Давронов А. Услубиёти забони точикй. _ Хучанд, 2005. -224с.

3. Абдукодиров А. Хусусиятхои лугавии назми Мирзо Турсунзода. -Хучанд: Ношир, 2011. -410с.

4. Абдуллозода Р. Зарбулмасалу маколхр дар асарх,ои Садриддин Айнй. -Сталинобод: Нашрдавточ., 1958. -102с.

5. Абдуллозода Р. Иборахои халкй. -Душанбе: Адиб, 1988. -400с.

6. Авалиани Ю. Дар бораи фарки муродифот ва вариантх,ои иборах,ои фразеологй.// Масъалах,ои филологияи точик (мачмуаи мак,олах,о). -Душанбе: Дониш, 1967. -С. 134-139

7. Азимова М.Н. Сопоставительный анализ соматической лексики и фразеологии таджикского и английского языков. Автореф. дисс...канд.филол.наук. -Душанбе, 1980. -22с.

8. Азимова М.Н. Сопоставительно-типологический анализ фразеологической системы таджикского и английского языков. Автореф. дисс...докт.филол.наук. -Душанбе, 2006. -50с.

9. Айнй С. Мактуби кушода ба рафик Толи с// Куллиёт, Чдпди 11 (китоби 2). -Душанбе: Ирфон, 1964. -С.377-385.

10. Алефиренко Н.Ф., Золотых Л.Г. Проблемы фразеологического значения и смысла (в аспекте межуровнего взаимодействия). -Астрахань: Изд.-во Астрах, гос. пед. ун-та, 2000. -220с.

11. Асрорй В. Зарбулмасал ва маколх,ои точикй. -Сталинобод, 1956. -156с.

12. Асрорй В. Адабиёт ва фолклор. -Душанбе: Ирфон, 1974. -263с.

13. Бабкин A.M. Русская фразеология, её развитие и источники. -МЛ: Наука, 1970. -261с.

14. Бобоев Э. Назаре ба таърихи инкишофи таълимоти вохидхои фразеологй.// Научные записки ЛГПИ им С.М.Кирова. Т.48, вып.1, -Ленинабад, 1971.-С.95-104

15. Бокиев М. Фразеологияи шевахо.// Мактаби совета, 1971, №1. -С.21-24

16. Брагинский И.С. Из истории таджикской и персидской литературы. - Москва: Наука, 1972. -360с.

17. Вахдобов Т. Хдкикат зодаи бахс аст (мадмуаи маколахо). -Худанд: Хуросон, 2010. -287с.

18. Виноградов В.В. Основные понятия русской фразеологии как лингвистической дисциплины.// Труды юбилейной научной сессии ЛГУ, 1819-1944.-Ленинград, 1946.-С.45-69

19. Виноградов В.В. Об основных типах фразеологических единиц в русском языке.// Академик А.А.Шахматов, 1864-1920. Сборник статьей и материалов. Вып.З, - М-Л: Изд-во АН СССР, 1947. -С.348-356

20. Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования. -М.: Наука, 1981. -140с.

21. Гвоздарев Ю.А. Слова - символы как компоненты фразеологической единицы// Фразеологизм и слово в русском языке: Межвуз.сб.науч. тр. -Ростов на-Дону: Изд-во Ростов, гос. ун-та, 1983. -С.26-34

22. Гвоздев А.Н. Очерки по стилистике русского языка. -Москва, 1965. -462с.

23. Грамматикаи забони адабии хозираи тодик. Ч,.1. -Душанбе: Дониш, 1985. -355с.

24. Грамматикаи забони адабии хозираи тодик. 4,2. -Душанбе: Дониш, 1986. -372с.

25. Грамматикаи забони адабии хозираи тодик. Ч^.З. -Душанбе: Дониш, 1989. -222с.

26. Еаффоров Р. Забон ва услуби Рахим Ч,алил. -Душанбе: Дониш, 1966. -223с.

27. Еаффоров Р. Таъбироти халцй дар забон // Маориф ва маданият, 16.04.77

28. Еаффоров Р., Хршимов С., Камолиддинов Б. Услубшиносй. Барои синфи 10-11. -Душанбе: Маориф, 1995. -191с.

29. Дашевская В.Л. Роль фразеологических единиц в формировании и развертывании контекста. -М.: Изд-во Моск. гум. ин-та иностр. яз. им. М. Тореза, 1982. -С.35-36

30. Джалилов X. Структурно-семантические особенности и синтаксические функции фразеологических единиц в современном таджикском литературном языке. Автореф. дисс... канд. филол. наук, 1976. -21с.

31. Джураев Н. Фразеологические единицы как выразительные средства таджикского языка. Автореф. дисс... канд. филол. наук. -Душанбе, 1988. -24с.

32. Долгополов Л.К. Стихпесня - судьба// В.Высотский: Исследования и материалы. -Воронеж: Изд-во Воронеж, гос. ун-та, 1990. -С.6-24

33. Ефимов А.И. О языке художественных произведений. -Москва, 1954. -189с.

34. Жуков В.П. Семантика фразеологических оборотов. -Москва, 1978. -168с.

35. Забони адабии хозираи тодик. К^исми 1. Китоби дарсй барои мактабхои олй. -Душанбе: Маориф, 1982. -462с.

36. Забони адабии хозираи тодик. К^исми 2. Китоби дарсй барои мактабхои олй. -Душанбе: Маориф, 1985. -335с.

37. Забоншиносии точик (мачмуаи маколах,о). -Душанбе: Дониш, 1976. -С.123-129

38. Земская Е.А. Русская разговорная речь. Проспект. -М., 1968. -97с.

39. Ивашко JI.A. Очерки русской диалектной фразеологии. -JI: Изд-во Ленинградского ун-та, 1981. -137с.

40. Игамбердыев Р. Художественно-стилистическая роль фразеологизмов в «Бадаи-ал-вакае» Зайнидина Восифи. Автореф. дисс... канд. филол. наук. -Душанбе, 1975. -25с.

41. Камолиддинов Б. Забон ва услуби Хдким Карим. -Душанбе: Ирфон, 1967. -185с.

42. Камолиддинов Б. Услубшиносй. -Душанбе: Ирфон, 1973. -116с.

43. Камолиддинов Б. Хусни баён. 1^.1. -Душанбе: Маориф, 1989. -117с.

44. Камолиддинов Б. Сухан аз бахри дигарон гуянд. -Душанбе, 2001. -169с.

45. Керимова Г.К. Текстообразующая функция предуктивных фразеологических единиц (на материале Э. Базена). Дисс... канд. филол. наук. -Баку, 1990. -176с.

46. Кондирева Н.К. Таинственная книга (Заметки переводчика вместо предисловия)// Самаки айёр. Т.1. -Москва, 1984. -210с.

47. Кунин A.B. Английская фразеология. -М., 1970. -334с.

48. Крриев Ш. Хусусиятх,ои морфологии «Самаки айёр», 1985

49. Крсимова М. Сухан бояд ба дониш дарч кардан. -Душанбе, 2005. -135с.

50. Курбон Восеъ. Чах,ор китоби насри чавонмардй. -Душанбе: Адиб, 2002. -234с.

51. Лаптева O.A. Синтаксис типизированных предикативных конструкций устно-разговорной разновидности современного

русского литературного языка. Автореф. дисс... докт. филол. наук. -М., 1974. -54с.

52. Маджидов Х.М. Лексико-семантические особенности глагольных фразеологических единиц современного таджикского литературного языка. Автореф. дисс.. канд. филол. наук. -Душанбе, 1968. -27с.

53. Маджидов Х.М. Фразеологическая система современного таджикского литературного языка. Автореф. дисс... докт. филол. наук. -Душанбе, 1995. -48с.

54. Маджидов Х.М. Фразеологическая система современного таджикского литературного языка. - Душанбе, 2006, 315стр.

55. Максудов Т. Лексика и фразеология исфаринских говоров таджикского языка. Автореф. дисс... канд. филол. наук. -Душанбе, 1972. -27с.

56. Максудов Т., Зикриёев Ф., Чдлилов X,. Дар бораи вохидхои фразеологй ва вазифаи синтаксисии онхо. -Душанбе, 1976. -85с.

57. Максудов Т. Лексика ва фразеологияи шеваи тодикони Исфара. -Душанбе: Ирфон, 1977. -159с.

58. Малиновский Е.А. Устойчивые словарные комплексы в произведениях С.А. Есенина. Автореф. дисс... канд. филол. наук. -Самарканд, 1971. -33с.

59. Маршак С. Собр. соч., в 4-х томах. Т.1. -М.: Правда, 1990. -588с.

60. Махкамова Б. Хусусиятхои маъноиву услубии вохидхои фразеологй дар назми Лоик, Шералй. Рисола ... номз. илмхои филол. (дастхат). -Худанд, 2006. -134с.

61. Махмуддонова М. Хусусиятхои маъной ва имконоти калимасозии феъли «шудан» дар «Шохнома»-и Фирдавсй. Рисола...номз.илмхои филол.(дастхат). -Худанд, 2007. -165с.

62. Мачидов Х,.М. Иборахои фразеологии феълй// Мактаби совета, 1967, №10. -С.45-48

63. Мачидов Х,.М. Аломатх,ои фаркдунандаи вохидхои фразеологии забони точикй// Масъалахои забони точикй. -Душанбе: Ирфон, 1967. -С.61-78

64. Мачидов Х,.М.Ч,умлах,ои фразеологй// Мактаби совета, 1978. №5. -С. 19-23

65. Мачидов Х,.М. Таркибхои фразеологй//Мактаби совета, 1980. №1. -С.22-25

66. Мачидов Х,.М. Таркибхои чуфти фразеологй дар забони асарх,ои устод Мирзо Турсунзода// Мактаби совета, 1981. №10. -С.38-42

67. Мачидов Х..М. Фразеологияи забони хозираи точик. -Душанбе, 1982. -103с.

68. Маъсумй Н. Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии точик. -Сталинобод: Нашрдавточ., 1959. -293с.

69. Маъсумй Н. Асархои мунтахаб. Чдиди 2. Забоншиносй. -Душанбе: Ирфон, 1980. -349с.

70. Мирзоев А. Зарбулмасалхои точикй. -Сталинобод: Нашрдавточ., 1940. -88с.

71. Мирзоева М.М. Вохидхои фразеологии асархои С.Айнй ва усулх,ои тарчумаи онх,о ба забони русй. -Душанбе: Матбуот, 2008. -160с.

72. Мухторй К,. Хусусиятх,ои лугавию услубии ашъори Рудакй. -Душанбе: Деваштич, 2006. -130с.

73. Мухдммадиев М. Баъзе хусусиятхои лексикии «Шо^нома». -Душанбе: Маориф ва фархднг, 2005. -137с.

74. Мухаммадиев М. Очеркхо оид ба лексикаи забони адабии х,озираи точик. -Душанбе: Ирфон, 1968. -63с.

75. Мухаммадиев М. ва диг. Лексикаи забони адабии то дик. (Маводи таълимй) Зери назари Т.Н.Хаскашев. -Душанбе, 1997. -189с.

76. Муъминов А. Полисемия ва фразеология/ Мадмуаи филологи (маколахои аспирантони факултети филологияи тодики Университета давлатии Тодикистон ба номи В.И.Ленин). -Душанбе, 1971. -С.66-72

77. Насриддинов А. Шархнависй дар таърихи адаби форс-тодик. К^исми 1. -Худанд, 2000. -252с.

78. Насриддинов А. Шархнависй дар таърихи адаби форс-тодик. К^исми 2. -Худанд, 2001. -262с.

79. Неъматова М. Вохидхои халкии гуфтугуй дар назми тодики асри XX (дар мисоли ашъори С.Айнй, М.Турсунзода, Л.Шералй). Рисола... номз.илмхои филол. -Худанд, 2010. -151с.

80. Ниёзмухаммадов Б. Забоншиносии тодик (асархои мунтахаб). -Душанбе: Дониш, 1970. -386с.

81. Новиков В.И. Живой // Октябрь, 1988, №1. -С.188-196

82. Одинцов В.В. Стилистика текста. -М.: Наука, 1980. -264с.

83. Осимова Б. Х,азору як таъбири лахдаи Худанд. -Худанд, 2003. -228с.

84. Осимова Б. Фразеологические единицы Худжандского говора. Автореф. дисс... канд. филол. наук. -Худжанд, 2004. -23с.

85. Проблемы фразеологии. -М.-Л: Наука, 1964. -318с.

86. Прокофьева A.B. Текстообразующие функции фразеологических единиц в песенно-поэтическом произведений В.С.Высоцкого. Дисс... докт.филол.наук. -Магнитогорск, 2002. -294с.

87. Равокй, Алй. Забони форсии фарорудй (тодикй). Бо хамкории Шакибо Сайёд. -Техрон: Интишороти Хермес, 1353. -540с.

88. Раджабова М.М. Структурно-семантические особенности коммуникативных фразеологических единиц в таджикском и

английском языках. Автореф. дисс... канд филол. наук. -Худжанд, 2010. -27с.

89. Рахматов Ш.А. Стилистические особенности фразеологических единиц в современном таджикском литературном языке. Автореф. дисс... канд.филол. наук. -Худжанд, 2007. -26с.

90. Рахматов Ш. Хусусиятхои услубии вохидхои фразеологй дар забони адабии хозираи тодик. -Рисола... номз. илмхои филол. (дастхат). -Худанд, 2007. -148с.

91. Ройзензон Л.И. К изучению диалектной фразеологии// Общеславянский лингвистический атлас// Материалы и исследования. -Москва, 1972. -308с.

92. Рубинчик Ю.А. Основы фразеологии персидского языка. -Москва, 1981. -275с.

93. Рубинчик Ю.А. Основные структурные типы фразеологических единиц// Персидско-русский словарь. Том 2. -М., 1985. -С.809-813

94. Рудник Н.М. Проблема трагического в поэзии В.Высотского. -Курск: Изд-во Курск, гос. пед. ун-та, 1995. -245с.

95. Русская разговорная речь. Фонетика, морфология, лексика. Отв. ред. Е.А.Земская. -М.: Наука, 1983. -238с.

96. Русская разговорная речь. -М.: Наука, 1973. -485с.

97. Рустамов Ш. Мушкилоти синтаксис.-Душанбе: Маориф,1988.-340с.

98. Сабзаев С. Дар бораи як вазифаи синтаксисии иборахои фразеологй// Мактаби совета, 1975. №4. -С.24-27

99. Сабзаев С. Забон ва услуби шоирони маорифпарвар. -Душанбе: Маориф, 1991.-80с.

100. Саидов Р. Вохидхои фразеологй дар назми халкй. Кисми 2. -Душанбе, 1991.-143с.

101. Саидов Р. Фразеология таджикской народной поэзии. Автореф. дисс... докт. филол. наук. -Душанбе, 1995. -35с.

102. Саидов Р. Фразеологияи назми халкд тодик. Рисола ... докт. илмхои филол. -Душанбе, 1995. -296с.

103. Салимов Н. Тахаввули сабк ва улуми адабй// Номаи пажухдшгох, (мадмуаи маколот). №2. -Душанбе, 2002. -С. 183-204

104. Салимов Ю. Насри ривоятии форсу тодик. -Душанбе: Дониш, 1971.-156с.

105. Салимов Ю. Насри ривоятии форсу тодик.// Ёдгори умр. Чдпди 1. -Хучанд: Нури маърифат, 2003. -С. 16-338

106. Сангинов А. Иборахои фразеологй дар фархднги «Бахори Адам»// Известия АН Тадж. ССР. Отд.общ.наук, 1973. №1. -С.54-59

107. Семенов A.A. Собрание восточных рукописей Академии наук Узб.ССР. Т.2-Ташкент, 1956

108. Сиёев Б. Очерк оид ба таърихи феъли забони адабии тодик. -Душанбе: Дониш, 1968. -164с.

109. Сиротинина О.Б. Современная русская разговорная речь и её особенности. -М.: Просвещение, 1974. -144с.

110. Сулаймонов О.Ш. Хусусиятхои грамматикии (морфологй) «Таърихи БайхакД»-и Абулфазли Байхдкй. Рисола ... номз. илмхои филол. (дастхат). -Хучанд, 2006. -148с.

111. Талбакова X,. Хусусиятхои лексикй ва фразеологии «Маъвои дил»-и Рахим Ч,алил. Рисола... номз. илмхои филол. -Душанбе, 1979. -165с.

112. Талбакова X,. Вариантхои шевагии фразеологизмхо// Республиканская научно-практическая конференция молодых ученых и специалистов посвященная 60-летию образования Ленинского комсомола Тадж. ССР. -Душанбе, 1985. -С.92

113. Талбакова X,. Вариантхои фразеологии антонимй// Масъалахои забоншиносии тодик. -Душанбе, 1990. -С.46-50

114. Талбакова X,. Мавкеи вулгаризмхо дар ташаккули вохидхои фразеологй// Паёми донишгох,. Забоншиноей. -Душанбе, 1990, №1. -С.20-30

115. Тахохов Б.Д. Фразеологические единицы русского и таджикского языков. -Душанбе, 1988. -100с.

116. Телия В.Н. Что такое фразеология? -М.: Наука, 1966. -86с.

117. Тилавов Б. Суханхои дилафруз. -Душанбе: Дониш, 1973. -133с.

118. Тохирова К^. Лексикаи забони адабии хозираи то дик (материалхо). -Душанбе: Дониш, 1967. -80с.

119. Тодиев Д. Слово «об» «вода» в современном таджикском языке.// Осори мунтахаб. -Душанбе: Деваштич, 2005. -С. 108-138

120. Турсунов А. Иборахои устувор дар лахдаи Ленинобод// Маколахои оид ба баъзе масъалахои забоншиносии тодик. Ч..27. -Ленинобод, 1968. -С.69-74

121. Турсунова X,. Инъикоси вокеахои идтимой-таърихй дар фразеологизмхои романи «Еуломон»-и С.Айнй: Забоншиносии тодик. -Душанбе, 1971. -С.77-82

122. Турсунова X,. Оид ба параллелхо дар фразеология ва зарбулмасалхои тодикй-узбекй. / Дар асоси асари С.Айнй «Гуломон» -«К^уллар» // Армугон 2. Масъалахои филологияи тодик. -Душанбе, 1971. -С.138-150

123. Турсунова Х.С. Сопоставительный анализ фразеологических параллелей таджикского и узбекского языков (на материале романа С.Айнй «Руломон» - «К^уллар»). Автореф. дисс... канд.филол.наук. -Душанбе, 1979. -25с.

124. Ушаков В.Д. Фразеология арабского классического языка (на материале языка «Корана»). Автореф. дисс... докт. филол. наук. -Москва, 1990. -49с.

125. Фомина М.И. Современный русский язык. Лексикология. -М.: Высшая школа, 1990. -415с.

126. Хвыля Л.К. Лексико-фразеологический состав поэтического языка А. Твардовского. Автореф. дисс...канд. филол.наук. -Днепропетровск, 1954. -18с.

127. Ходов П. Структурно-семантические особенности фразеологических синонимов говора таджиков Самарканда// Известия АН Тадж.ССР Отд. общ. наук., 1976, №1. -С.47-53

128. Хочаева М. Тахдики услуби осори адабй. -Хучанд: Омор, 1994. -229с.

129. Хушенова C.B. Изафетные фразеологические единицы таджикского языка. -Душанбе: Дониш, 1971. -190с.

130. Х,асанов A.A. Унсурхои лугавй ва сарфию нахвии осори садах,ои X-XII дар гуиши шимолй (бахши Фаргонаи Гарбй). -Хучанд: Нури маърифат, 2003. -254с.

131. Х,асанов A.A. Як вожаи пурбори «Шо^нома»// Номаи Донишгох. -Хучанд, 2001. №33. -С.35-44

132. Х,асанов И. Лексика и фразеология романа Джалола Икроми «Духтари оташ». Автореф. дисс. канд. филол. наук. -Пенджикент, 1966. -24с.

133. Хдсанов И. Рохдои асосии истифодабарии иборахои фразеологй дар романи «Духтари оташ»// Материалх,о оид ба забони адабии точик. -Душанбе, 1967. -С.124-129

134. Хусейнов X. Забон ва услуби «Одина»-и устод С.Айнй. -Душанбе: Ирфон, 1973. -253с.

135. Чебурко Т.А. Лексика разговорной речи в контексте поэтического произведения (на материале произведения русских и украинских поэтов Украины). Автореф. дисс... канд. филол. наук. -Киев, 1979. -22с.

136. Ч,алилов X,. Иборахои тавтологй дар забони тодикй// Мактаби совета, 1964. №10. -С.30-34

137. Ч,алилов X,. Муродифоти иборахои рехта. // Мактаби совета, 1969. №6. -С.17-25

138. Ч^ураев F. Пешгуфтор ба китоби Р.Абдуллозода Иборахои халкй. -Душанбе: Дониш, 1974. -С.3-11

139. Ч,ураев H.A. Образнокии вохидхои фразеологй// Республиканская научно-практическая конференция молодых ученых и специалистов посвященная 60-летию образования Ленинского комсомола Тадж. ССР. Ч. 1. -Душанбе, 1985. -С.85

140. Ч,ураев H.A. Обуранги эмотсионалй дар вохидхои фразеологии забони тодикй. //Тезисы докладов Республиканской научно-практической конференции молодых ученых и специалистов. -Душанбе, 1987. -С.74

141. Шакурй М. Хуросон аст ин до. -Душанбе: Оли Сомон, 1997. -292с.

142. Шакурй М. Х,ар сухан доеву хар нукта макоме дорад. Нашри сеюм. -Душанбе: Ирфон, 2005. -399с.

143. Шанский Н.М. Фразеология современного русского языка. -М.: 1985. -160с.

144. Шведова Н.Ю. Очерк по синтаксису русской разговорной речи. -М.: Изд-во АН СССР, 1960. -377с.

145. Шербоев С. Ифодаи хабархои номй бо вохидхои фразеологй// Забоншиносии тодик. -Душанбе, 1984. -С. 137-146

146. Шоев Ш. Ономастикаи «Самаки айёр».-Душанбе, 1986.-143с.

147. Шокиров Т. Адиб, забои ва услуб. -Душанбе, 2001. -174с.

148. Эгамбердиев Р. Ташбех, ва истиора дар вохддх,ои фразеологй. // Баъзе масъалахои фразеологияи то дик. Серили нав, №213. -Самарканд, 1971.-С.132-139

149. Эгамбердиев Р. Маънои фразеологй// Вопросы фразеологии стилистики и грамматического строя восточных языков. Новая серия, вып. 225. -Самарканд, 1972. -С. 141-146

150. Юсупова М. Фразеология романа «Дохунда» С.Айни. Автореф. дисс... кан.филол.наук. -Душанбе, 1971. -26с.

151. Юсуфова М. Фразеологияи романи «Дохунда»-и С.Айнй. Рисола ... НОМЗ.ИЛМХ.ОИфилол. -Душанбе, 1971. -203с.

II

152. Самаки айёр. Чдгсди 1. -Душанбе, 1967. -294с.

153. Самаки айёр. Чдгсди 2. -Душанбе, 1970. -303с.

154. Самаки айёр. Чдгсди 3. -Душанбе, 1975. -297с.

155. Самаки айёр. Чдвди 4. -Душанбе, 1976. -300с.

156. Самаки айёр. Чдлди 5. -Душанбе, 1982. -235 с.

157. Самаки айёр. Чдгсди 6. -Душанбе, 1983. -445с.

158. Самаки айёр. Чддди 7. -Душанбе, 1984. -514 с.

159. Самаки айёр. Китоби 1. -Душанбе: Сарред. илмии Энсик. миллии тодик, 2007. -882с.

160. Самаки айёр. Китоби 2. -Душанбе: Сарред. илмии Энсик. миллии то дик, 2008. -973с.

III

161.Айнй С. Лугати нимтафсилии забони тодикй барои забони адабии точ,ик//Куллиёт. Ч..12. -Душанбе: Ирфон, 1976. -563с.

162. Анвари, Х,асан. Фархднги бузурги сухан. Ч,илди 3. -Техрон, 1381. -1745с.

163. Афшор, Мухаммадхусайни Садр. Фархангномаи форси. -Техрон, 1388.

164. Деххудо, Алиакбар. Лугатнома. Ч^илдхои 1-50. -Техрон: Чопхонаи Мадлис, 1325-1345.

164а.Зохидов А. Осимова Б. Фарханги фразеологии лахдаи Худанд.-Худанд: Ношир,2013, -220с.

165. Муин М. Фарханги форси. Ч^илди 1. -Техрон: Амири Кабир, 1375

166. Мухаммадхусайни Бурхон. Бурхони котеъ. Ч^илди 1. -Душанбе: Адиб, 1993, -416с.

167. Нуров А. Фарханги ашъори Рудакй. -Душанбе: Маориф, 1990. -368с.

168. Нуров А. Фарханги осори Ч,омй. Чдщди 1. -Душанбе: Сарред. Энс. сов. то дик, 1983. -536с.

169. Орзу, Сиродиддин Алихон. Чароги хидоят. Тахияи А.Нуров. -Душанбе: Ирфон, 1992. -288с.

170. Ромпурй, Мухаммад Еиёсуддин. Риёс-ул-лугот. Чддди 1. -Душанбе: Адиб, 1987. -480с.

171. Ромпурй, Мухаммад Гиёсуддин. Гиёс-ул-лугот. Ч,илди 2. -Душанбе: Адиб, 1988. -416с.

172. Урунова М. Фарханги мухтасари «Гулистон». -Худанд, 1996. -77с.

173. Фарханги забони тодикй. Ч,илди 1. -М.: Сов. энцикл., 1969. -951с.

174. Фарханги забони тодикй. Ч^илди 2. -М.: Сов. энцикл., 1969. -949с.

175. Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи то дик. Чдпди якум. Тартибдиханда М.Фознлов. -Душанбе: Нашрдавтод., 1963. -952с.

/

176. Фарханги иборахои рехтаи забони хозираи то дик. Тартибдиханда М. Фозилов. Чдлди дуюм. -Душанбе: Ирфон, 1964. -

177. Фарханги мухтасари «Шохнома». Тартибдиханда И.Адизода. -Душанбе: Бунёди забони форсии тодикй, 1992. -493с.

178. Фарханги тафсирии забони тодикй. Чдлди 1. -Душанбе: Ксероксденд, 2008. -950с.

179. Фарханги тафсирии забони тодикй. Чдлди 2. -Душанбе: Ксероксденд, 2008. -945с.

180. Хусейнов X., Шукурова К. Лугати терминхои забоншиносй. -Душанбе: Маориф, 1983. -255с.

181. Шоахмад А. Фарханги ашъори Камоли Худандй. -Душанбе: Пайванд, 1996. -648с.

183. die. academic, ru/ die. ncf/ lingvistic/1801

184. www.textologia.ru/ frazeologiches

185. revolution, allbest.ru/0000064-0

186. ru. wiktionarry.org/wiki-frazeo...

187. www lib va-pu.net/diss/cont 326031

188. www. dissercat. com/content tekstoobrazuyushie-funktsil- frazeo...

189. www. dissers. ru/avtorefarati-kandidatckih- dissertatsii/a