Жанрово-стилистические особенности публицистики Абдулхамида Самада тема диссертации и автореферата по ВАК РФ 10.01.10, кандидат наук Кучарова, Насиба Аламхоновна

• Кучарова, Насиба Аламхоновна
• кандидат наук
• 2012

Оглавление диссертации кандидат наук Кучарова, Насиба Аламхоновна

МУНДАРИЧА Сад. МУКАДДИМА..................................................3

Боби I. ХАКИКАТИ ВОК^ЕЙ ВА ХАКЩАТИ БАДЕЙ ДАР НАСРИ А. С AM АД..................................13

1).Вазъи номеа ва муносибатхои ичтимоии адиб (14)

2).Вокеият ва инъикоси он дар «Гардиши девбод» (48)

Боби II. ХУСУСИЯТХ.ОИ ЖАНРИЮ МАВЗУИИ

ПУБЛИТСИСТИКАИ А.САМАД...................67

1). Мавкеи жанрхои иттилоотй (70)

2). Мавзуъхои асосии эссе ва сафарномахо (86)

Боби III. ХУСУСИЯТХРИ УСЛУБИИ ПУБЛИТСИСТИКАИ АДИБ............................................................П2

1). Услуби тахлил ва тадкикоти публитсистй (112)

2). Образ ва тасвирхои бадей (126)

ХУЛОСА.......................................................143

КИТОБНОМА................................................153

Введение диссертации (часть автореферата) на тему «Жанрово-стилистические особенности публицистики Абдулхамида Самада»

Мукаддима

Мухимияти мавзуъ. Публитсистика чун кисмати фавриву рузмарра ва авангарду пешоданги адабиёт ба авзои сиёсй, иктисодй ва фардангии чомеа чиддан дахл карда, таваччуди кишрдои гуногуни адолиро ба мудимтарин масъаладои ичтимоии давр чалб менамояд ва бо дамин дар байни одамон афкори умум ба вучуд меорад. Хусусан дар замони содибистиклолии Точикистон, дар шароите, ки чомеаи чадонй ба чадонишавй ру овардааст, публитсистика адамияти боз дам бештаре касб мекунад, зеро он «дар шарди сиёсии воцеадои ба амалоянда, дулосабароридо дойр ба масъаладои нидоят мудими даёти халк, таргиби идеяву идеалдои чамъиятй, ичтимой ва гайра дизмати босазоеро ба чо меорад»(74, 6).

Дар дакикдт, объекти тасвири осори публитсистй нидоят васеъ мебошад ва мавзуъдои он ба тамоми додисадои олами моддй ва маънавй иртибот мегирад. Гоянокй, устувории мавкеъ, мувофикат ба руди замон, часорати андешаронй аз талаботи асосии ин сода ба шумор меравад. Ин долат публитсистикаро водор мекунад, ки ба адабиёти бадей ва илмй ворид гардида, ба ондо руди публитсистй дидад. «Публитсистика, - кайд кардааст Н.Грибачёв, - аз журналистика фаврият ва гезутундии нуктаи назар ба факт, вокеа ва додисадои рузмарра, аз сотсиология сиёсат ва фалсафа, методи тадвд ва паднои хулосабарорй, аз адабиёт образнокй, типикунонй ё кушиши типикунонй, рехтабаёнй ва пуртаъсир будани Судану зинда будани шаклдои тасвир барин чидатдоро мегирад»(20,7).

Дар «Советский энциклопедический словарь» шаклдои тазодури осори публитсистй таъкид ёфтааст: «Публитсистика дар шаклдои сухан(навишторй ва гуфторй), чадвалдои тасвирй ва фошкунанда(расмдои гуногун ва тасвирдои хандаовар), сурат ва кинематография(кинодои дуччатй, телевизион, матндои театрй ва драмавй, овозй-мусшщ) ифода мегардад»( 54, 1092).

Бояд гуфт, ки дар охирдои асри XIX ва ибтидои асри XX ба вучуд омадан ва падн гардидани матбуоти даврй, аз чумла рузномаву мачалладои «Тарчумон», «Мулло Насриддин», «Х;абл-ул-матин», «Сироч-ул-мустаким», «Шуро», «Вакт», «Хуршед», «Бухорои шариф», «Турон», «Самарканд», «Ойина» дар Х,индустон, Эрон, Туркия ва Осиёи Миёна боиси бедории фикрии омма гардида, андешадои ислодталабй ва акидадои сиёсии мамлакатх,ои мазкурро густариш дод. Ин долат ба тадаввулоти жанриву мавзуии публитсистика дар мамлакатдои Шарк; мусоидат карда, асосдои илмй ва методологии онро таъмин намуд. Вале унсурдои публитсистикаи бадей дар адабиёти чадон, аз чумла дар адабиёти точик, дорой таърихи кадима мебошад. Ба гуфти донишманди рус В.В.Учёнова, «Ташаккули навъи публитсистии эчод чун мачрои махсуси маърифат дуру дароз идома ёфт ва нисбатан дер - дар дудуди асримиёнагй ва давраи нав истиклол пайдо кард»(91, 213).

Тазодури унсурдои публтисистикаи точик махсусан дар асардои насрй, чун осори таърихй, дачвй ва сафарномадо, назаррас мебошад. Дар адабиётшиносй ва асардои таърихй миёни ин гуна асардо ва асардои сирф бадей фарк гузошта мешавад ва тарзу усули тасвири ондо ба истилоддои мухокот(бо дам дикоя кардан), мутобикат ва такозои хол, равиши вукуъ, тарзи вукуъ ифода мегардад(89, 344). Устод С.Айнй усули нигориши Шайх Саъдиро дар «Гулистон» бо и стилоди «вукуъгуй»( 5, 123) ва тарзи баёни Зайниддин Мадмуди Восифиро дар «Бадоеъ-ул-вакоеъ» бо мафдумдои «фуртакигуй» ва «гуфтори луччаку пустканда»(7, 21) ифода намудааст. Прорфессор Шарифчон Х^усейнзода бошад, усули нигориши асардои ба мудимтарин масъаладои ичтимоии замони муаллиф бахшидаро типи нави анъанахои реалистй гуфтааст: «Вакте ки Убайд чидатдои манфии даётро нишон медидад, ба давдати вокей бештар наздик шуда, симодои реалй ва адволоти драматикии даврро чилвагар менамояд, руди нобоварй ва шаккокии нависанда нисбат ба усули зиндагй ва тарзи ахлоки чамъият ба шакли таънаомезй намоён гардида, типи нави

анъанахои реалистиро дар адабиёти гузаштаи форсу точик бунёд намудааст»(97 , 344).

Вакте ки аз нимаи дуюми асри XIX адабиёти точик вобаста ба тагйироти сиёсиву ичтимой ва фардангии давр ба даёти вокеии чомеа ру оварда, иоми адабиёти маорифпарвариро мегирад, руди публитсистии асардои адибон боз дам таквият меёбад. Мутолиаи «Наводир-ул-вакоеъ» дар С. Айнй «инкилоби фикрй» бедор мекунад (4, 464). Он масъаладое, ки Адмади Дониш ба миён гузошта буд, ба кавли П.Гулмуродзода, «дар огози садаи бистум мавзуи бадей доимии маорифпарварону ислодотдодон ва рузноманигорону адибони точик карор гирифт ва аввалин икдомдои ислодотходй ба вукуъ пайваст»(22, 3).

Профессор М.Муродов Носири Хусрав(1004-1088), Низомулмулки Тусй( 1017— 1092), Убайди 3оконй(1270-80-1371) ва Адмади Дониш( 1826--1897)-ро чун пешомадони публитсистикаи точик ёдовар шуда, «Сафарнома» (Носири Хусрав), «Сиёсатнома» (Низомулмулк), «Ахлок-ул-ашроф» ва «Мушу гурба» (Убайди Зоконй), «Наводир-ул-вакоеъ» ва «Рисолаи таърихй» (Адмади Дониш)-ро мавриди барраей карор медидад ва ба чунин хулоса меояд, ки: «Мавчудияти руди ичтимой дар осори намояндагони адабиёти классикии точику форс ва ба публитсистика гаравидани адибони муосир нишони он аст, ки дар дар давру замон дадолат ба вокеадои мудими руз ва маърифати ичтимоии ондо барои равшанфикрон мадаки асосй ба дисоб мерафтааст»(46, 3).

Дар солдои аввали асри XX густариши журналистика дар такмили жанрию мавзуии публитсистика мавкеи намоён бозид. «Дар публитсистикаи ибтидои асри XX, - гуфтааст мудаккщ О.Салимов,-маколадои илмию проблемавй, очеркдои сафари, эссе, репортаж, мусодиба ва дигар жанрдо мавкеи муайян доштанд»(63, 21). Садриддин Айнй, Мирзо Сирочи Х^аким, Сиддикии Ачзй, Абдуррауфи Фитрат, Абдулводиди Мунзим, Мадмудхочаи Бедбудй барин намояндагони адабиёти чадидияи точик дар айнй дол

фаъолияти густурдаи публитсистй доштанд. Аз чумла, Мирзо Сирочи Хдким дар баробари таълифи сафарномаи «Тудафи адли Бухоро» дар таъсиси аввалин рузномаи точикй - «Бухорои шариф» фаъолона ширкат варзид ва ба нашриядои «Турон», «Самарканд», «Ойина», «Навбадор», «Сироч-ул-ахбор» низ дамкорй карда, бо имзодои «Мирзо Сироч», «Мирзо ^урдуф», «Мим, Син» маколадо чоп менамуд(46,37).

Дар ибтидои садаи XX як катор рузноманигорони касбии точик чун Мирзочалол Юсуфзода, Саидризо Ализода, Абдулкодир Мудиддинов ва Собит Манофзода низ ба воя расидаанд. Ба гуфти К>фоншоди Шарифзода, сардабири рузномаи «Бухорои Шариф» Мирзочалол Юсуфзода дар 153 шумораи ин нашрия (аз 11 марта соли 1912 то 2 январи соли 1913) беш аз 200 макола чоп намуд, ки дар ондо масъаладои ислодоти мактаб, саводнок кардани адолй ва дигар камбудию норасоидои чомеа бо чиддияти тамом ба мудокима гузошта мешуд(102, 62-63).

Публитсистикаи точик дар давраи Шуравй рушду нумуъ карда, вобаста ба талаботи сиёсиву ичтимоии давр дам аз нигоди маънй ва дам аз нигоди лафз мукаммал гардид, ба дарачае ки кисмати кулли адибони точик, мисли тамоми адибони Шуравй, матбуотро чун воситаи баёни акида ва васфи меднату таргиби гоядои дизбй истифода карданд. Ба гуфти профессор А.Азимов: «Адабиёти навини шуроии точик аз матбуот маншаъ гирифтааст ва нашъунамо ёфтааст»(2, 51). Адибону рузноманигорон дар даврони Шуравй назарияи мафкурабардорони классикии худ, аз чумла Ф.Энгелсро, ба асос мегирифтанд, ки гуфта буд: «Вакте ки ба таблиг шугл меварзию меходй, ки дар атрофат дамфикронро Чамъ орй, шиору хитоба камой мекунад. Туро зарур меояд, ки ба кор аз тади

дил камар бандй, ба масъала амик, яъне аз назария наздик шавй, илмро кор фармой» (107, 421).

Ин аст, ки дар солдои 30 ва 40 асри XX на факат дар эчодиёти С.Айнй, А.Лодутй, М.Турсунзода, С.Улугзода, М.Миршакар, Алй Хуш, Самад Ганй барин адибон, инчунин дар таълифоти Бобочон Гафуров, Шарифчон

6

Х,усейнзода, Холик Мирзозода, Абдулганй Мирзоев барин олимон таълифоти публитсистй мавкеи аввал пайдо намуд. Масалан, дар осори публитсистии Алй Хуш кариб тамоми жанрдои публитсистика, чун макола, хабар, лавхд, такриз, очерк, репортаж, фелетон, хисобот, мухбирнома, нигориш, лукма ба мушохида мерасад. «Публитсистикаи Алй Хуш бо мундаричаи амики худ руди чанговарона ва характеры сафарбаркунандагй дошта, барои фадмидани чадонбинии синфию сиёсй ва мавкеи ичтимоии нависанда материали пуркимат медидад»(40, 28).

Бо ин хдма комёбй дар солдои 30 ва 40-уми садаи XX асардои

публитсистони точик аз нигоди дунар дануз такмил наёфта буданд ва

бартараф намудани ин костагй ба зимаи адибон ва рузноманигорони солдои

баъди Ч,анги Бузурги Ватанй афтид. Дар ин айём муносибати касбии адибону

рузноманигороне чун Фазлиддин Мудаммадиев, Мутеъулло Начмиддинов,

Шодй Хдниф, Урун Кудзод, Бахтиёр Муртазоев, Ибод Файзуллоев, А.Сидкй,

Нур Табаров, Ато Х;амдам, Иноят Насриддин, Шодй Сайд, Отахон Латифй,

Мазхабшо Мудаббатшоев ба объекта тасвир боло гирифт. Харчанд

публитсистика дорой хусусиятхои фаврй ва таъчилй мебошад, вале эчоди

асардои мондагори публитсистй чун «Раиси нав», «Мудочирон» ва

«Фаттох ва Музаффар»-и Ф.Мухаммадиев, «Чура-саркор»-и А.Сидкй,

«Эдёи дил»-и Шодй Хдниф дамеша тайёрии чиддии пешакиро такозо доранд.

Дар солх,ои 60—80-уми садаи XX, хусусан айёми бозсозй ва Истиклолият, публитсистикаи точик басо густариш пайдо кард. Ба гуфти академик М.Шакурй, «Чунин зарурати таърихй пеш омадааст, ки илм барои хдлли масъаладои бузурги руз, таъини ровдои инкишофи минбаъдаи миллат, барои муайян шудани хадафхои миллй ва ормонхои маънавй, барои ташаккули худшиносии нави точикон ёрмандй кунад. Асоси илмии пажух,ишро суст накарда, балки бештар кувват дода, дар айни замон оданги ичтимоии онро тавон бахшидан лозим меояд. Х^оло чомеа ба илми асили публитсистй эдтиёч дорад»(101, 22).

Аксари адибони муосири точик фаъолияти кории хешро аз рузноманигорй огоз намудаанд ва дар осори ондо публитсистика макоми арзанда дорад. Дар асардои олимони барчаста чун М.Шакурй, С.Табаров, А.Саъдуллоев, А.Нуралиев, И.Усмонов, М.Муродов, ААзимов, Д.Давронов, П.Гулмуродзода, Ц.Муким падлудои гуногуни публитсистикаи точик тадкик гардида, дар айни дол осори публитсистии адибони алодида мавриди тадлилу тадкики муфассал карор гирифтаанд. Аз ин чидат, «Публитсистика ва назми устод С.Айнй»(1958), «Публитсистикаи Мирзо Турсунзода»(1988) ва «Публитсистикаи Мирзо ^алол Юсуфзода»(2003) ном асардои А.Маниёзов, А.Саъдуллоев ва О.Салимзода, «Бобочон Гафуров - публитсист» (1998), «Хусусиятдои жанрию мавзуии очеркдои Фазлиддин Мудаммадиев» (2003), «Публитсистикаи Мирсаид Миршакар»(2004) ва «Гузориши масъала дар публитсистикаи Мутеулло Начмиддинов»(2010) ном рисоладои номзадии С.БДайдаров, М.Э.Шоев, А.ХДутбиддинов ва ^.Радмонова чолиби дивдатанд.

Даранаи омузиши мавзуъ. Эчодиёти Абдулдамид Самад аз дикоя ва киссадои нахустинаш таваччу^и адабиётшиносон ва суханваронро ба худ Чалб намудааст. Хднуз то чоп гардидани мачмуаи нахустини нависанда мунаккидоне чун М.Шукуров, Ч.Бакозода, ^-Шарифов дар атрофи эчодиёти нависандаи чавон издори акида кардаанд.

Соли 1981 нашриёти «Ирфон» аввалин мачмуаи дикоядои нависандаро бо номи «Шохи чанор» бо пешгуфтори Мудиддин Хочаев чоп намуд ва баъд аз ин дар такризу маколадои С.Табаров, Х.Шарифов, А.Саъдуллоев, Ш.Исмоилов, А.Абдуманнонов, М.Имомиён, К.Шукруллоев, ^.Акобиров, А.Набавй ва дигарон фаъолияти эчодии нависанда мавриди тадлилу тадкик карор гирифтааст. «Ин равияи тару тозае, ки дар насри солдои 70-80-ум А.Самад чи дар повеет ва чи дар дикоядояш пеш гирифтааст, - кайд кардааст С.Табаров, - бо талаботи давр, андешадои одамон рочеъ ба даёти ин замон ва амсоли ондо ба вукуъ омадааст»(82, 196).

Соли 2007 дар ду асари калондачм - «Абдулхамиди Самад ва инкишофи дикоя» (Ч,.Бакозода) ва «Чону чадони наср» (А.Сайфуллоев) насри бадеии нависанда мавриди тадкики муфассал карор гирифт. Агар дар асари Ч-Бакозода «масъаладои дунар, мадорат ва хусусиятдои бадеию услубй, образу характерной дикоядо ва нахусткиссаи «Баъд аз сари падар»-и нависандаи машдуру мадбуби хонандагони точик»(14,2) мавриди баррасй карор гирифта бошад, пас тадкикоти батафсили А.Сайфуллоев «на танх,о аз вижагй ва пахлух,ои гуногуни эчодиёт, макоми осори нависанда Абдувдмид Самад дар насри навини точик бахс мекунад, балки рохи эчодй ва бурду бохти асардои уро зимни тахлил ва мукоиса бо асардои нависандагони Точикистон ва хорича муайян месозад»(62, 2).

Як катор никоя ва киссадои нависанда ба забондои русй, украинй, белорусй, киргизй ба табъ расида, дар байни хонандагони форсизабони хоричй низ т\и гардидаанд ва табиист, ки сазовори бадои мусбати мунаккидон гардидаанд. Аз чумла, бахои ба «Мечта молодости» ном мачмуаи А.Самад додай В.Лисенков чолиби диккат аст: «Вай (Абдулхамид Самад - Н.К.) чун муаллифи як катор киссаву хикояхо дар эчодиёти худ дамон сатхи нави дакикатро, ки дар бисёр долатхо маданияти баланди кисмати умдаи чамъиятро муайян мекунад, ифода менамояд. Озодии сухан, ифодаи тезу тунди афкори ичтимой назди нависанда бисёр масъаладои ахлоки нави ичтимоиро мегузорад»(38, 65).

Дар хусуси фаъолияти публитсистии А.Самад бошад, танх,о устод А.Саъдуллоев мулодиза баён кардаасту халос. Номбурда дар чанд чои рисолаи «Хосияти адабиёт» А.Самадро дар катори нависандагони публитсист ном мебарад ва дар маколадои «Писанди дамагон», «Медри зиндагисоз», «Раванди беохир» низ ба фаъолияти публитсистии адиб дахл карда, ба хулосадои чолиб омадааст: «Зарфи понздах соли охир, --гуфтааст донишманди мазкур соли 2000, - беш аз панчод лавад, ёднома, шодбошй ва эссех,ои намакини у (А.Самад - Н.К.) ба чоп расидаанд, ки

дар мачмуъ аз бисёр падлудои муносибати ин адиби хушсалща ба даёт хикоят мекунад»(74, 195).

Максад ва вазифа^ои тадкикот тахлилу тадквд осори пулитсистй ва омузиши чанбаи публитсистии осори бадеии А.Самад ва дар ин замина муайян кардани хусусиятдои мундаричавию гоявй ва жанрию бадеии публитсистикаи нависанда мебошад. Мудакик барои муайян намудани иртиботи комили осори публитсистии нависанда ба чараёни адабй-эстетикии давр ва гардишдои таърихии нимаи дуюми садаи XX ва ибтидои садаи XXI вазифадор шудааст, ки:

--даврадои асосии эчодиёти нависандаро омухта, заминадои таърихй ва ичтимоии пайдоиш ва ташаккули осори публитсистии А.Самадро муайян намояд;

--дар чараёни тадвдщи мавзуъ ва мундаричаи гоявии эчодиёти адиб чанбаи публитсистии осори бадеии уро нишон дидад;

-осори публитсистии адибро аз лидози жанр мавриди тахлилу тадкики муфассал карор дидад;

-дар асоси омузиши жанрдои пуркорбурди публитсистикаи нависанда чун мухбирнома, макола, мухбирнома, мусодиба, эссе ва сафарнома чараёни ташаккулу такомули чадонбинии ичтимой ва гоядои ватандустиву ифтихори миллии адибро нишон дихад;

-мавзуъхои асосии публитсистикаи А.Самадро дар киёс ба осори адибони шинохта омухта, бо дамин адамияти ичтимой ва созандагии сухани нависандаи мавриди назарро та^вият бахшад;

-услуби баёни публитсистиро дар мукоиса ба услубдои илмию бадей ба тадвд гирифта, нисбат ба услубдои илмию бадей дар журналистика мавкеи сазовор доштани услуби публитсистиро дар мисоли публитсистикаи А.Самад нишон дидад;

-забони осори публитсистии нависандаро чун воситаи мухим ва

зарурии баёни андешахои муассир ва сафарбаркунанда ба мушодида гирад;

--мавкеи образи публитсистиро дар эссе ва сафарномадои нависанда нишон дидад.

Навигарии илмии рисола аз худи интихоби мавзуъ ва гузориши масъала бармеояд. Дар рисола бори аввал осори публитсистии А.Самад ба таври комплексй ва дар шакли монография омухта шуда, хусусиятдои мавзуй, жанрй ва услубию забонии ондо муайян карда мешавад.Тадкикот барои пурра ва даматарафа омухтани шахсияти эчодй ва диди эстетикии нависанда мусоидат мекунад.

Арзишхои илмй-назарй ва амалии рисола.Ин рисола, ки дар заминаи омузиши осори публитсистии нависандаи барчаста ва содибистеъдоди имрузаи точик фародам омадааст, имкон медидад, ки самтдо ва тадаввули публитсистикаи точик дар даврони Исти^лолияти Точикистон ва бо дамин мавкеи ичтимоии адиб ва таъсири сухани созандаи у ба кишрдои гуногуни чомеа муайян шавад. Натичадои корро дар таълифи китобдои дарсй, курсдо ва семинардои ихтисоси ин сода дар мактабдои олии чумдурй, дамчунин дар омузиши таърихи публитсистикаи муосири точик истифода бурдан мумкин аст.

Асосхои назарй ва методологии тадкицот. Ин тадвдот ба методдои анъанавии омузиши публитсистика, аз чумла методдои таърихй-хронологй ва тадлили мукоисавй-тартибй асос ёфтааст. Дар рисола аз тачриба ва асардои бунёдии Е.П.Прохоров, П.И.Ткачёв, В.В.Учёнова, М.С.Черепахов, М.Н.Ким, В.Н.Вакуров, Л.Н.Демидчик, М.И.Стюфляева, М.Шакурй, А.Саъдуллоев, И.Усмонов, М.Муродов, А.Нуралиев барин олимони шинохтаи содаи публитсистика самаранок истифода шудааст.

Апробатсияи кор. Мундаричаи асосии кор дар панч макола, ки номгуи ондо дар охири фишурдаи рисола кайд гардидаанд, инчунин дар конференсиядои илмй-амалии дайати профессорону устодони ДМТ (солдои 2010 - 2012) ифода ёфтааст. Рисола дар мачлиси якчояи кафедрадои телевизион ва радиошунавонй, матбуот ва журналистикаи

байналхалкии ДМТ мудокима ва ба димоя тавсия шудааст (№4, аз 6.03.2012).

Сохти рисола. Рисола аз мукаддима, се боб, хулоса ва китобнома иборат мебошад.

Заключение диссертации по теме «Журналистика», Кучарова, Насиба Аламхоновна

Хулоса

Абдулдамид Самад ба наели адибоне тааллук дорад, ки фаъолияти эчодии ондо аз нимаи дуюми солдои 60-уми садаи XX шуруъ шудаст. Нависанда чун аксари адибони даврони Шуравии тодик корро аз рузноманигорй огоз намуда, дар ин мактаби бузурги эдодй рушду камол меёбад. «Рузноманигорй, - Кайд кардааст адиб, - дару дарбачадои зиндагй ва хулку атвори одамонро ба дар ранг зимни кор ва сафардои хидматй ба руи фарди чавону чуянда мекушояд. Ва боз аз дама мудимаш ба чадонбинй, дарки амики ватандорй, ифтихори миллй, омузиши таърих, эдтироми фарданги бостон ва эдёи анъанадои начиб, интихоби мавзуъ, гирдоварии чузъиёти дилнишин ва дафъантан перомуни масъаладои дог издори акида кардан созгор аст»(118, 3).

Масъаладои доги руз ва дассоси чомеаи мо аз аввал А.Самадро чиддан ба ташвиш овардааст ва нависанда иадлудои гуногуни ироблемадои сиёсй ва идтимоию фардангиро дар осори публитсистй ва бадей мавриди мудокима карор додааст. Ин аст, ки дар асардои бадеии адиб низ, аз аввалин мадмуааш - «Шохи чанор» cap карда, руди публитсистй басо пуркувват мебошад ва дар асар ба калбу равони хонанда таъсир карда, уро водор менамояд, ки дар души во^еадои тасвиршаванда карор дошта бошад.

Аз як дикоя то дикояи дигар таджики сарнавишти инсони муосир такмил ёфта, фалсафаи зиндагии одамон таквият меёбад. Аз чумла, дар дикоядои дачвии «Хдзл», «Мактаби шадтут», «Мурги дил», «Голиб», «Акай ошиК», «Мехи идора», «Вот так», ки дар асоси ангезадои додисаю руйдоддои зиндагии рузмарра офарида шудаанд, нависанда тавассути мутоиба ба дазлу шухй даКиКати зиндагй ва муносибати одамони замони худро барраей намуда, бо дамин руйдоддои номуносиб ва нолоики

даврро (аз кабили ба мехнати сиёху вазнин далб намудани занон, бо хирси тамом сохтани хонахои истщоматй дар заминхои хамвори киштбоб, барпо кардани маъракахои серхарди бодабдаба, кам гаштани китобхониву донишандузй) махкум менамояд.

Назари А.Самад ба вокеахои рузмарраи зиндагй дар хикояхои публитсистии солхои охир - «Аробакаши идораи боло», «Базм», «Талош», «Танхой», «Моргазида», «Марсияи поиз», «Пайки бахор», тахрири нави «Мурофиа» боз хам амиктар мебошад ва хар хикоя чамъбасти амики фалсафй ва идтимой дорад. Аз думла, дар «Марсияи поиз» тавадчухи хонандаро ба мухити зисти шахри Душанбе далб менамояд ва аз номи пирони бардомонда дар кучахои шахр шинондани дарахтони чанорро танкид мекунад.

Танвдш бадеии инсони муосир ва корномаву ниёзмандихои у дар киссахои Абдулхамид Самад боз хам васеътар ва амиктар ба назар мерасад ва, чи хеле ки аз аввалин киссахояш - «Баъд аз сари падар»(1979) ва «Паррончакх»(1983) бармеояд, муаллиф-персонаж хонандаро водор мекунад, ки ба фаолияти хар як персонаж марок зохир намуда, максад, мавкеъ ва дарадаи инсонияти хар кадоми онхоро муайян намояд. Шахсият ва мавкеи нависанда махсусан хангоми тасвири образхои манфй - Адик ва зани у(«Баъд аз сари падар»), Кдйс, Рахимбек, Латофат, Назокат, Пакана(«Паррончакхо»), ки ба разилию нобакорй ва харомиву ифлосй даст мезананд, равшан эхсос мешавад. Дар хакикат, масъалаи ахлоку маишати давонон басо диддист ва хар сол Х,укумат ва Вазорати маорифи Тодикистон бо карору дастурхои худ барои ба танзим даровардани фаъолияту маишати чавонон чорахо меандешанд.

Дар киссахои «Аспи бобом», «Махбус», «Косаи давр», «Сарлашкар», «Соати хисоб», «Майдони савдо» низ шахсияти нависанда, хамовозии у ба мухимтарин вокеахои давр бараъло маълум мегардад. Зиёда аз ин, ин асархо масъалахоеро фаро мегиранд, ки ба замони муайян хос нестанд, балки бо рухи умумибашарии худ ба хаёти имрузаю ояндаи мардум иртибот мегиранд. Умуман, дар хикоя ва

киссадои А.Самад дар катори тасвирдои андешапарварона, данбадои фалсафй ва ахлодии домеа мунтазам такмил ёфта, ба осори нависанда данбаи публитсистй ва идтимой мебахшанд. Хдащати вовд дам дар

мундарида, дам дар сужет ва дам дар дарактери осори адиб равшан ба назар мерасад.

Агар дар романдои «Палатаи кундакй»(Ф.Мудаммадиев) «Гузашти айём»(Ч.Одина), «Се рузи як бадор»(С.Турсуи) назари танкидии нависандагони тодик ба падлудои алодидаи домеаи шуравй аз солдои 70-уми садаи XX огоз гардида бошад, дар надустин романи А.Самад - «Гардиши девбод»(2007) сиёсати зуроварона ва фардангситезии давлати Шуравй аз инкилоби соли 1917 то ибтидои солдои 90-уми садаи XX (то пошхурии Иттифо^и Шуравй ва ба данги шадрвандй кашидани тодикон) мавриди тасвир карор гирифтааст.

Дар «Гардиши девбод» дар едтори образдои мусбату манфие, ки дар як дедаи кудистони тодик зиндагй мекунанд, боз як образи асосии дигар - образи новд- нависанда амал мекунад, ки аз аввал то одир басо фаъол аст ва дар дама долат(дам ба воситаи амалиёту образдо ва дам бевосита) фикру авддаи дУДр0 ба донанда талКин карда, барои дарки дакикати вокеи ба у ёрй мерасонад.

Дар «Гардиши девбод» конунмандии публитсистика - истифодаи

вакту фазо бо маКсади баёни во^еият деле дуб ба дисоб шрифта шудааст

ва ин долат имкон фародам овардааст, ки нависанда шароитдои

идтимой, урфу одат ва дислату характери хал^и ТОдикро дар даврахои гуногуни таърихи нишон дидад.

Тасвири вокеадои садаи XX дар романи «Гардиши девбод» нависандаро водор кардааст, ки усулдои андешапарварона ва публитсистии баёнро дунармандона ба дам омезиш дидад ва ба ин восита хонандаи имрузро душдор дидад, ки ба гардишдои тадлуканоки таъридй аз диди нав бадо дода, хулосадои мантикй барорад. Таддиди назар ба зиндагии далк ва муносибатдои идтимоии одамон мудимтарин дастоварди нависанда дар давраи нав ба шумор меравад.

Агар дузъхои публитсистй дар асархои бадеии нависанда чун

падидаи ёвар тазохур карда, боиси ифодаи возеду равшан ва долиби

мундаридаи гоявй ва арзишдои идтимоии офаридадои суханвар гардида

бошанд, пас дар асардои публитсистиаш муалдиф ба мавзуъдои доги руз

бодуръатона даст зада, масъаладои мудими идтимой ва рузмарраи

табакадои гуногуни домеаи кунунии тодикро мавриди баррасй карор медидад.

Дар ин долат, пеш аз дама, масъалаи жанр дар публитсистикаи А.Самад ба миён меояд ва нависанда азбаски муддати зиёд дар идорадои BAO фаъолият намудааст, дам ба жанрдои иттидоотй(чун хабар, репортаж, мусодиба ), дам ба жанрдои тадлилй(чун макола, такриз,' мухбирнома, тафсир) ва дам жанрдои публитсистию бадей(чун лавда,' лукма, памфлет, эссе, сафарнома) даст задааст.

Дар байни дигар жанрдои публитсистй хабар чун жанри кадимй, серистеъмол ва фаврй маввд калон дорад ва хабардои А.Самад бештар ба навъи сеюми он - хабари васеъ мутаалликанд. «Асари нави рассом», «Сандишдои далкунанда», «Сафаратон ба хайр»... бо услуби хоси баён ва тадлили во^еадо аз хабардои мукаррарй тафовут дорад ва муаллиф кушиш мекунад, ки бо истифода аз мушодидадои шахсй ба тадлилу тафсили факту далелдо пардозад. Дар ин долат таълифоти муаллиф ба мухбирнома ва, баъзан, ба репортаж табдил меёбад.

Дар мухбирномадои «Чашмаи Валиев», «Ва^т мунтазир

намешавад», «Шадри бародарй», «Гулдои даёт», «Ашки модар» муаллиф

ба баёни навигарй маддуд нашуда, хонандаро тавассути тадлилу

баррасии факту далел ба заминаи вокеии навигарй шинос менамояд ва

бо дамин чи вдар мухим ва дорой ахамияти идтимой будани иттилоотро собит менамояд.

Баробари чун нависанда шинохта шудан адиб ба дигар жанри хабарй - мусохиба ишгол намуд ва солхои 1987-2008 зиёда аз 20 мусохибаи нависанда ба рузноманигорон ва адибон дастраси хонанда гардид. Дар мусохибахои «Озодии эдодиёт ва масъулияти эдодкор»,

«У сухан мепарварад», «Чавонони эдодкорро дастгирй мебояд», «Абармарди адабиёти дадон», «Мудити адабиро покиза нигод дорем», «Дар дустудуи шахсият» ва гайра унсурдои асосии ин жанр(нав будан, сареият, мавзуъ доштан, мавкеъдо, шинохтани мусодиб, имконияти баёни долат) батамом риоя шудааст. Масъаладое, ки А.Самад годи судбат матрад кардан медодад, басо диддй мебошанд, бинобар ин нависанда тамоми падлудои мавзуъдои матрадшавандаро фаро мегирад. Дар баробари ин ба баъзе саволдои мусодибон кутод ва мушаддас давоб медидад, то ки вакти мусодибро суистифода накунад.

А.Самад дар дараёни судбат ба мусодиб бадс мекунад ва на тандо фикр, индунин назар, фадмиш ва авдаи худро ба хонанда пешкаш менамояд, ки ин долат дар мусодибаи хабарнигори эронй Хршим Борутй бараъло эдсос мешавад. Мусодибадо аз дониши фарод, дадонбинии васеъ ва ифтидори миллию эдсоси ватандодии нависанда дарак медидад.

Агар дабар, мудбирнома, репортаж ба айёми рузноманигории

А.Самад тааллувдор бошанд, пас мусодибадои адиб баъдтар пайдо

шуданд ва бо рузмарагии мавзуъ, дуддатнокй ва фаврияти баён бадри

конеъ кардани талаботи фардангй ва идтимоии домеа садм гирифта,

руди ватандодй, ифтидори миллй ва озодандешии донандаи огоддилро таквият бахшидаанд.

Абдулхамид Самад дар жанрхои тахлилй ва бадей-публитсистй -

макола, такриз, лавха, ёднома ва лукмахо низ масъалахои доги рузро

хеле чиддй ва бомавкеъ ба миён мегузорад ва роххои халли фаврии

онхоро ба чомеа пешниход мекунад. Рухи ичтимой ва фархангии

нигоришхои публитсистии нависанда ба дарачаест, ки масъалагузорихои

у дар солхои 70-ум ва 80-уми садаи XX (дар макола, ёднома ва лавхахои

«Нушбод барои Душанбе», «Сангу тарозуи адабиёт», «Асророкушои

сангхо», «Дил агар сузад», «Чояш ходист», «Еде аз Вализода», «Гуфтугу

бо падар», «Кудрати инсон») холо хам аз проблемахои мухими ичтимой ба шумор меравад.

Фаъолияти публитсистии А.Самадро махсусан эссе ва сафарномахои у басо равшан бозгу менамоянд. Эссе чун яке аз шаклхои муассири суханофарй дар адабиёти дахон маъмул буда, дар миёни асархои публитсистии суханварон ва адабиётшиносони тодик руз то руз мавкеъ пайдо карда истодааст.

Хоианда аз эссехои «Рахиамои миллати тодик», «Шермарди

каламрави сухаи», «Чони одам», «куллаи Чалол Икромй», «Укобе буд»,

«Савори аспи аргувонй», «Устоди иаср», «Ифтихори миллат», «Пайроха

ва дуиёи Сайф», «Чавониро сароиду давон рафт», ки ба сухбати озод ва

далелхо асос ёфтаанд, лахзахои асосй ва иотакрори зиндагии устод

Айнй, С.Улугзода, М.Турсунзода, Чалол Икромй, Чингиз Айтматов,

Фазлиддин Мухаммадиев, Сабзалй Шарифов, Гоиб Сафарзода, Сайф

Рахим, Хдбибулло Файзуллоро пеши ру оварда мохияти хаёти инсонро

бехтару хубтар дарк менамояд ва эхсос мекунад, ки зиндагии инсонй дои

мубориза, комгориву нокомй мебошад ва тащо шахсхое ин сахтгирихои

хаётро тахаммул карда метавонанд, ки сохиби дили бузург ва иродаи кави бошанд.

Олимони точик хусусиятхои баъзе жанрхои публитсистй, аз думла

эссе ва сафарномаро, то хол ба таври аник муайян накардаанд. А.Самад

дар китобхои «Талош» ва «Гардиши девбод» асархои публитсистиашро

эссе ва сафарнома номгузорй кардааст ва сафарномахои нависанда аз

чихати хадм ба эссехои у наздик буда, махсули сафархои нависанда ба

кишвархои дуру наздики хоридй ё ба мавзеъхои гуногуни мамлакатамон мебошад.

«Кишвари лутфу ширинсуханон», «Шеъроз -каъбаи шеъру сухан», «Армони хазорсола», «Се руз дар Х,индустон», «Рангхои мулки мугул»,' «Диёри сабзи армонхо» аз кабили сафарномахое мебошанд, ки бо як харорат сафархои А.Самадро бозгу менамоянд. Сафарномахои А.Самад ба мисли сафарномахои Ч.Икромй(«Аз Сталинобод то Киев»), А.Дехотй(«18 ру3 дар Япония»), Г.Мирзо(«Дар мехмонии дустон»),'

Ф.Муадммадиев(«Мо нориниёнем») дадман хурд буда, дорой мазмуну мудтавои фарогир мебошанд.

Сафарномадои А.Самад бо хусусияти хоси худ (дар ощо аз

жанрдои эссе ва макола низ истифода мешавад) аз сафарномадои дигар

нависандагони тодик чун Ф.Мудаммадиев, С.Турсун, Ч,Акобиров, Урун

Кухдод, Сорбон фарк; мекунад. Махсусан асоси вокей, баёни максаднок,

ифодаи образнок ва ладни зебои гуфтор мавкеи сафарномадои

нависандаро дар адабиёту публитсистикаи тодик басо баланд бардоштааст.

Абдулхдмид Самад, чунон ки аз маколаи «Асроркушои сангдо» бар меояд, дар осори публитсистиаш барои харчи бештар бедор намудани майлу рагбати хонанда, агар лозим шавад, усули такрори мавзуъ, шя, мух,окима ва пешнидодотро бамаврид истифода мекунад, дар баробари ИН аз ифодадои колабй ва забонзада пардез мекунад, зеро камбагалии корбурди лугат ва такрори нолозими ин ё он калима, ифода ва таркибх,ои грамматики ба камзарфии мазмун, нопуррагии маълумоту дал ел до, хулосадои номакбул ва маадудии таъсири матн боис мегардад.

А.Самад дар осори публитсистиаш чун шодид- муадвд ширкат меварзад ва дахолати фаъолонаи муаллиф боиси амикрафти мавзуъ гардида, адамияти сиёсй, идтимой ва ахлокй касб мекунад ва ба тафаккур ва эдсосоти хонанда таъсир расонда, уро ба адлу инсоф ва масъулиятшиносй раднамун месозад.

Дигар хусусияти услубии А.Самад ин усули аз кулл ба дузъ

гузаштан мебошад ва он имконият медихад, ки масъалаи мавриди назар

аз нигох,и назариву амалй мавриди баррасии муфассал карор гирад.

Муаллиф зимни тадлилу тадвд ба таърифу тавсиф кам дода мешавад ва

чунон ки аз мулодизадояш оид ба падидаи номатлуби мадалгарой

мушодида мешавад, бо назари танКидии худ дарддои домеаро дармон кардан меходад.

Образ ва тасвирдои образнок на тандо ба санъат, инчунин ба асардои публитсистй низ хос мебошад, вале дар публитсистика вобаста

ба таъсирбахшй, фаврият, хотирмонии матн ва мадорати нависанда намуддои хоси образофарй вучуд дорад, ки ин долат дар осори публитсистии А.Самад равшан мушодида мешавад. А.Самад дар эссеи «Раднамои миллати точик»(1996) симои устод Айниро хеле амику боварибахш мавриди баррасй карор дода, бо дамин ин мудофизи бебадали фарданги миллиро, ки «аз адди Исмоили Сомонй то карни мо лед як донишманд барои исботи дастии миллат, забои, адабу илм ва фарданги мардуми худ мисли у чонбозй ва часпу талошдо накардааст», аз дамлаи иавбатии беъзе курдилону дангомаходон нигод медорад. Ё худ дар эссеи «Шермарди каламрави сухаи», чуй дигар осори публитсистии нависанда, сухани мустакими муаллиф басо мушаххас ва фаъол мебошад. Муаллиф бо усули мукоиса тамоми падлудои шахсияти кадрамон - С.Улугзодаро ошкор месозад.

Дар замони Истиклолияти Точикистон масъаладои дигари дорой адамияти сиёсй, ичтимой ва фардангй иайдо шудаанд, ки боиси арзи вучуд кардани кадрамондои нави осори публитсистии нависанда гардидаанд. Дар сафарномаи «Се руз дар ^индустон» ва эссеи «Муъчизаи роди Истиклол» симои дакталошии Президента мамлакат мудтарам Эмомалй Радмон оид ба пуштибонии дастоварддои таърихию фардангии халки точик инъикос ёфтааст.

Дар осори публитсистии А.Самад, махсусан дар эссе ва сафарномадои нависанда, ифодадои образнок васеъ истифода мешаванд. Махсусан вакте ки муаллиф мавзуъдои мудимро, аз кабили ватандорй, ифтихори миллй, сад о кат ба илму фарданг ва меднати бунёдкорона мавриди баррасй карор медидад, сухани у одангнок ва мавзун мешавад. Сафарномаи «Худоё, аз ин офат моро бирадон!»(1992) таассуротест аз Вахшонзамини чангзада. Муаллиф дар ин сафари кутод он кадар фочиадои мудхиш ва манзарахои хузнангезро дидаасту шунидааст, ки барои сухтану пухтани хафт пушти кас басандааст ва аз ин фитнаву разолати ахриманй дил кабоб мешаваду чигар об ва магз магзи устухон месузад. Чунин оданги дузнангези лирикй хонандаро душдор медидад,

ки

дарди гарони миллатро батамом эдсос намуда, дар хусуси тавдири минбаъдаи он диддан андеша намояд.

Маколу зарбулмасалдо ва таркибдои фразеологй дар

публитсистикаи А.Самад як воснтан пуркувват ва нишонрас намудани фикру андешаи муаллиф мебошад. Дар сафарномаи «Диёри сабзи армондо» ифоданокии матн ба воситаи таркибдои «на шикастаему на рехтаем», «дадони пури данда», «ба як по рост пстодан», «медмон азиз, эдтиромаш аз он азизтар», «нигоди гушнаву пазмон», «пире як мушт пусту устухон» таъмин гардидааст.

Забони осори публитсистии А.Самад бой, рагоранг ва долиб мебошад. Муаллиф дар ифодаи фикр хам аз матнхои классики, дам аз забони зиндаи халК ва датто аз ифодадои ладдаву шевагй фаровон истифода мебарад. Аз думла, дар эссеи «Чавониро сароиду давон рафт» адиб аз калимадои шевагии «булапум», «сулама», «аргушт», «гарант», «хамбидан», «гута» фаровон истифода мекунад ва бо дамин барои дубора ба нормаи мукаррарии талаффузи адабй мувофик кардани бархе аз калимаву таркиботи мувофик садм мегузорад.

Дар дараёни тадлилу тадвд ба чунин натида расидем, ки:

1. Абдулдамид Самад аз нимаи дувуми солдои 60 асри XX анъанаи

таълифи асардои публитсистиро идома ва такмил дода, ба

комёбидои назаррас ноил гардидааст. Дар осори публитсистии

адиб вокеият, далелнокй ва оданги таргиботй данбаи асосй

буда, барои дарки амики мудтаво аз бадеияти дос низ истифода шудааст.

2. Мавзуи асосии кулли осори нависанда зиндагй, муносибату муомила ва маишати домеаи муосири тодик мебошад, бинобар ИИ дар осори бадеии адиб низ руди публитситй пуркувват аст.

3. Асардои публитсистии нависанда фарогири масъаладои гуногуни сиёсй, идтимой ва фардангй мебошад, вале дар ондо мавзуъдои фардангй мавкеи муайянкунандагй доранд.

4. Дар байни осори публитсистии адиб аз жанрхои иттилоотй хабар, мухбирнома ва мусодиба, аз жанрдои тадлилй макола ва такриз ва аз жанрдои публитсистию бадей лавда, эссе ва сафарнома бештар истифода шудаанд.

5. Дар осори публитсистии адиб образ ва образнокй мавкеи муайян дорад ва он барои ифодаи бардастаи мундарида ва руди таргиботии матн хизмат мекунад.

6. Забони осори публитсистии нависанда долиб, муассир ва фарогир мебошад. Нависанда аз воситадои гуногуни ифоданокй самаранок истифода мебарад.

7. Сабку услуби ба худ хоси нигориш боиси даззобият, мадбубият ва мондагории осори публитсистии муаллиф гардидааст.

Умуман, публитсистикаи Абдулдамид Самад бо мазмуну мудтаво, хусусиятдои рузмаррагй, таъсиррасонй ва сафарбаркунандагии худ дар миёни осори рузноманигорон ва адибон мавкеи назаррас дошта, садифаи тозае дар адабиёти мустанади муосири тодик ба шумор меравад.

Список литературы диссертационного исследования кандидат наук Кучарова, Насиба Аламхоновна, 2012 год

КИТОБНОМА

а). Адабиёти илмй:

1.Абдуллоев М. Идеи национального самосознания в таджикской публицистике эпохи просветительства. - Душанбе, 2010. - 112с.

2. Азимов А. Адабиёт дар матбуоти солхои сиюм. - Душанбе: Сино, 2007. - 58с.

3.Айнй С. Куллиёт. - Д.5. -Душанбе: Нашриёти давлатии Точикистон, 1963.-27с.

4.Айнй С. Куллиёт. - 4-7. -Душанбе: Нашриёти давлатии Точикистон, 1962.-646с.

5. Айнй С. Куллиёт. - Д.11(китоби якум). -Душанбе: Нашриёти давлатии Точикистон, 1963. - 508с.

6. Айнй С.Куллиёт. — Ч,. 11 (кптобп дуюм). -Душанбе: Ирфон, 1964. - 434с.

7. Айнй С. Куллиёт. -Ч..13. -Душанбе: Ирфон, 1977. - 430с.

8. Айтматов Ч. Обязательно двигаться дальше // Литературная газета. -1985. - 12 июля.

9.Алимардонов А. Сафарнома// Энциклопедияи адабиёт ва санъати Точик. -Д.З. - Душанбе, 2004. - С. 111.

10. Амонов Р. Лирикаи халкии точик. - Душанбе: Дониш, 1968. -411с.

11. Амонов Р. Х,авдати бадей ва хакикати зиндагй // Садои Шарк. -1973. - №7.-С.115-127.

12. Асрорй В. Халк ва адабиёт. -Душанбе: Ирфон, 1968. -176с.

П.Ахадов В. Хдмдастй мебояд// Адабиёт ва санъат. - 1988. - 8декабр. -С.13.

М.Бакозода Ч- Абдулхамид Самад ва инкишофи хикоя. -Душанбе: Эчод, 2007.- 152с.

15. Бакозода Д. Иоэтикаи хикояхои Абдулхамид Самад // Андеша ва чехрадои адабй. - Душанбе: Адиб, 2005. - С. 70-121.

16.Белинский В.Г. Поли. Собр. Соч. - Т.5 -М., 1954. -432с. П.Бозоров Н.Ш. Жанр сафарнома в современной таджикской

Литературе (на материале журнала «Садои Шарк»). - Автореферат

дисс. КФН. - Душанбе, 2002. - 18с. 18. Вакуров В.Н. Образность в публицистике // Вестник Московского университета. - Серия 10. Журналистика. - 1982. --№4. - С. 19-29.

19. Горкий и современность. - М: Художественная литература, 1970. --534с.

20. Грибачев Н. Публицистика - передний край борбы. Находки и потери // Литернатурная газета. - 1974. - 13февраля. - СЛ.

21. Гулмуродзода П. Маорифпарварй ва низоми нави дадон.—Душанбе:

Ирфон, 2006. - 160с.

22. Гулмуродзода П. Муаммои замон аз дидгоди Адмади Дониш // Биё биншину бишнав рози тодик. - Душанбе, 2007. - С. 5-9.

23. Гулов С. Муаммои вокеият ва бадеият дар очеркхои Шодон Хдниф // Журналистика ва домеа: -- К;. 11. - Душанбе, 1999. - С.24-31.

24Давронов С., Содиков Ё. Жанр// Энциклопедияи адабиёт ва санъати Тодик. -Ц.1. - Душанбе: Сарредаксияи илмии ЭСТ. -1988. -С.441.

25. Добин Е.Сюжет и действительность. Искусство детали._Л.:

Советский писатель, 1981. -432с.

26. Достиев А. Тодикистон—шикастандо ва бастандо. -Душанбе: Ирфон, 2003. -224с.

27.Журбина Е. Повесть с двумя сюжетами.—М.: Советский писатель, 1979.-376с.

28. Зодирй М.М. Бозтоби вокеияти фардангии Тодикистон дар матбуоти

Эрой (рисола барои дарёфти дарадаи илмии номзади илмдои филология) - Душанбе, 2011. - 163с.

29. Исмоилов Ш. «Дурдонадо»-ро эдтиёт кунем // Садои Шарк. ~ №1. -- 1982.-С. 127-132.

30. Камолиддинов Б. Судан аз бадри дигарон гуянд. -Душанде, 2001 — 162с.

31. Карасев П.С. Проблемы теории публицистики.—Л.: Изд-во

Ленинградского университета, 1973. - 40с.

32. Ким М.Н. Жанры савременной журналистики. - Санкт -

Петербург, 2004. - 336с.

33. Ким М.Н. Журналистика: Методология профессионального творчества. - Санкт-Петербург, 2004. - 496с.

34. Кольцов М. Писатель в газете. - М.: Советский писатель, 1961. - 120с.

35. Кутбиддинов А.Х. Публитсистикаи Мирсаид Миршакар (Рисола барои дарёфти дара дай илмии номзади илмдои филология) -Душанбе, 2004. - 156с.

36. Леонов Л. Литература и время. -М.: Советская Россия, 1989. -368с.

37. Луначарский A.B. Основы позитивной эстетики // Собр. Соч. Т.7. -М.: Художественная литература, 1967. - С. 103-184.

38. Лысенков В. Свобода Творчества и ответственность художника //

Каммунист Таджикистана. - 1990. - №5. -С.65-68.

39. Маниёзов А.Публитсистика ва назми устод С. Айнй.—Сталинобод: Нашриёти давлатии Тодикистон, 1958. - 152с.

40. Махмадаминов А. Адиби мубориз. -Душанбе: Ирфон, 1988. -64с.

41. Махмудов М., Ч,ураев F. Лугати шевах,ои забони тодикй. -Ч,.1. -Душанбе: Дониш, 1997. -290с.

42. Межелайтис Э. Лирические этюды // Знамя. -1965. -№10. -С.150-159.

43. Мирхода А. Забон нахустунсури адабиёт// Адабиёт ва санъат. -2007. -29ноябр. -С.4.

44.Михоэлс С. Статы, беседы, речи. -М.: Искусство, 1960. -612с.

45. Муким Ч,- Макоми жанрхо дар радиои «Озодй». -Душанбе: Сино,

2000. - 54с.

46. Муродов М. Аз замон то замон (Нигоде ба публитсистикаи тодик).

-- Душанбе, 2010. -248с.

47. Муродов М.Б. Публицистическая сатира в таджикской

периодической печати. - Душанбе: Истеъдод, 2011. - 336с.

48. Мусулмониён Р. Назарияи адабиёт. -Душанбе: Маориф, 1990. -336с.

49. Набавй А. Ч,усторх1о ва ибтикорот дар наср. - Душанбе: Адиб, 2009. -324с.

50. Нуралиев А. Жанрхои ахбории матбуот (Воситаи таълим). -

Душанбе, 2004. - 146с.

51. Олимй X. Поэтикаи фазо ва вакти бадей дар «Наводир-ул-вакоеъ»-и Адмади Дониш. - Душанбе, 2006. - 90с.

52. Очерки таърихи адабиёти советии тодик. -К;. 11. -Сталинобод:

Нашриёти давлатии Тодикистон, 1957. - 522с.

53. Пельт В.Д. Информация в газете и её жанры // Информационные

жанры газетной публицистики. - М.: Изд-во Масковского университета, 1986. - С. 4-13.

54. Прохоров Е. Искусство публицистики. - М.: Советский писатель, 1984.-360с.

55. Прохоров Е.П. Введение в теорию журналистики. -М.: Изд-во

Масковского университета, 2005. - 368с.

56. Публицистика // Советский энциклопедический словарь. -М.: Советский энциклопедия, 1981. - С. 1092.

57. Публитсистика. // Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тодик. -Д.2.—

Душанбе: Сарредаксияи илмии ЭСТ, 1989. - С. 550-551.

58. Рахмонй Р. Рахнамои гирдоварии фолклори тодик. - Душанбе: Эдод, 2009. - 33с.

59. Радмонова Д. Вовдят ва публитсистикаи Мутеулло Надмиддинов. -Душанбе: Ирфон, 2010. -64с.

60. Радабй М. Сотим Улугзода абармарди набард ва андеша. - Душанбе: Деваштич, 2004. 172с.

61. Сайфуллоев А. Мирзо Турсунзода. -Душанбе: Ирфон, 1983. -464с.

62. Сайфуллоев А. Дону дахони наср. -Душанбе: Ирфон, 2007. -540с.

63.Салимов О. Публицистика Мирзо Джалола Юсуфзода(автореферат дисс. на соискание учёной степени к.ф.н.). - Душанбе, 2003.- 26с.

64. Санадх,ои меъёрии хукукй оид ба танзими анъана ва дашну

маросимхо. - Душанбе, 2007. - 40с.

65. Самад А. Масъалахои насри муосир // Садои Шарк. - 1988. ~№7. -С. 179-110.

66. Самад А. Музокира дар Андумани X адибони Тодикистон //

Адабиёт ва санъат. -1991.-11апрел.

67.Сатторзода А. Китобдои дарсй ва мушкилоти таълими забон ва адабиёти тодикй // Адабиёт ва санъат. 2006. - 8июн. - С. 3-5.

68. Сафарзода F. Таровати зиндагй дар зебой аст // Чавонии довидон (Ба ёди Гоиб Сафарзода). - Душанбе, 2010. - С.81-86.

69. Садуллаев А.Эссе (Размышления о некоторых аспектах жанра и его

Эволюции). - Душанбе, 2010. - 120с.

70. Садуллоев А. Горизонты публицистики. -Душанбе, 2009. -308с.

71. Саъдуллоев А. Гулов С. Жанрдои журналистикаи радио. -

Душанбе, 1997. -48с.

72. Саъдуллоев А. Надвои надотофарин(мадмуаи маколадо). -

Душанбе, 2008. - 112с.

73.Саъдуллоев А. Рангдои зиндагй. -Душанбе: Адиб, 2007. -344с.

74. Саъдуллоев А. Хосияти адабиёт. -Душанбе: Адиб, 2000. -256с.

75. Станиславлева В.Н. Л.Леонов - публицист. -М.: Изд-во Масковского университета, 1974. - 200с.

76. Старикова Е.А. Леонид Леонов о писателском труде // Знамя.

— 1961. - №4. - С. 181-188.

77. Стюфляева М. Поэтика публицистики. -Воронеж, 1975. -221с.

78. Стюфляева М.И. Образные ресурсы публицистики. -М.: Мысль, 1982.- 174с.

79.Табаров С. «Баёноти сайёди диндй»-и Фитрат(Эссеи тадвдотй). - Ч- Дувум. - Душанбе, 1999. - 64с.

80. Табаров С. Лугати русй-тодикии истилодоти адабиётшиносй. -Душанбе: Маориф, 1980. - 52с.

81. Табаров С. Даёт, адабиёт, реализм. -К. 4. -Душанбе: Ирфон,

1984.-400с.

82. Табаров С. Х,аёт, адабиёт, реализм. -К.5. -Душанбе: Адиб,

1989. -208с.

83. Тавсиянома оид ба танзиму расму оинх,о

ва дашну маросимхои

мардуми дар Думхурии Точикистон. - Душанбе, 2000. - 32с.

84. Тимофеев Л.И. Основы теории литературы. -М.: Просвещение, 1966. - 480с.

85. Ткачев П.И. Границы жанра. -Минск: Изд-во БГУ, 1977. -208с.

86. Толстой Л.Н. Полное собрание соченений. -Т.30. -М.: Гос. Изд. Худож. Лит. - 1951. - 608с.

87. Турсун С. Барф дам мегузарад. - Душанбе: Ирфон, 1983. - 368с.

88. Турсун С. Садои дузарби хастй // А.Самад. Гардиши девбод. -

Душанбе: Адиб, 2007. - С. 13-19.

89. Усмонов И.К. Жанрдои публитсистика. -Душанбе, 2009. -140с.

90. Усмонов И.К. Журналистика. КД. -Душанбе: Империал-Групп, 2005. -478с.

91. Учёнова В.В. У истоков публицистики. - М.: Изд-во Московского университета, ~ 1989. - 216с.

92. Улмасова 3. Таджики бадеии векеияти таърихй // Садои Шарк. -2010. - №3. - С. 135-142.

93. Фархднги точикй ба русй (зери тахрири Д.Саймиддинов,

С.Д.Холматова, С.Каримов). - Душанбе, 2006. - 814с.

94. Фозилов М. Фархднги иборахои рехта. -Д. дуюм. -Душанбе:

Ирфон, 1964. -804с.

95. Храпченко М.Б. Творческая индивидуальность писателя и

развитие литературы. -М.: Советский писатель, 1975.-408с.

96. Гайдаров С.Б. Бобочон Гафуров - публитсист (Рисола барои

дарёфти дарачаи илмии номзади илмхои филология). Душанбе, 1998. -- 156с.

97. Х,усейнзода Ш. Аз сарчашмахои тафаккури реалиста дар адабиёти точик // Хдбдах макдла. - Душанбе: Х,умо, 2007. - С. 324-345.

98. Черепахов М.С. Проблемы теории публицистики. -М.: Мысль,

1973.-272с.

99. Шакурии Бухорой. Фитнаи инкилоб дар Бухоро. Аббос Алиев.

-- Душанбе: Шудоиён, 2010. - 158с.

100. Шакурй М. Нигохе ба адабиёти тодики садаи XX. -Душанбе, 2006.-456с.

101. Шакурй М. Хуросон аст ин до. -Душанбе, 1997. -292с.

102. Шарифзода К;. Аввалин рузномаи тодикй. -Душанбе: Ирфон, 2006. - 72с.

103. Шарифов X. Даври печопеч // Сухан аз адабиёти миллй. -Душанбе, 2009. - С. 446-461.

104. Шарифов X. Марзи адабиёт // Садои Шарк. -1990. --№7. -С. 114-120.

105. Шоев М.Э. Хусусиятхои жанрию мавзуии очеркхои Фазлиддин Мухаммадиев (Рисола барои дарёфти дарадаи илмии номзади илмхои филология). Душанбе, 2003. - 165с.

106. Шукуров М. Насри солхои 1945-1974. - Душанбе: Дониш, 1980. - 383с.

107. Энгельс Ф. Роль насилия в истории // Маркс К и Энгельс Ф. Избранные произведения. - Т. 3. - М.: Политиздат, 1996. -С. 416-472.

108. Эссе// Советский энциклопедический словарь. - М.: Советская

энциклопедия, 1981.-С. 1571.

б). Сарчашмахо:

109. Китобнигорй масъулияти гарон аст (мусохибаи рузноманигор А.Муродй ба нависанда А.Самад) // Омузгор. - 2004. -

2 апрел. - С. 7.

1 Ю.Лоик. Фарёди бефарёдрас. -Душанбе: Адиб, 1997. -240с.

111. Миршакар М. Куллиёт. -Д.З.(китоби 1). -Душанбе: Ирфон, 1973.-476С.

112. Мухдммадиев Ф. Косадум// Дустон тоди cap. - Душанбе: Ирфон, 1985.-с. 208-214.

113. Мухити адабиро бояд покиза нигох дорем(мусодибаи нависанда А.Самад бо рузноманигор М.Равшан) /У Чархи гардун 2009. -

26 июн.

114. Ниёзманди иртибот бо адибони хамзабон хастем (мусохибаи хабар-нигори эронй Хошим Борутй бо нависанда А.Самад) // Адабиёт ва санът. - 2008. - 4 сентябр. - С. 10-11.

115. Озодии эдодиёт ва масъулияти эдодкор (мусохибаи А.Самад бо В. Лисенков) // Каммунисти Тодикистон. - 1990. - №5. - С. 64-68

116. Рафтани умри давонй дидаму... (Мусохибаи А.Самад бо

рузноманигор Абдул^одири Рахим) // Чархи гардун. - 1997. ~ 18 июл

117. Рахимзод С. Догхои офтоб. - Душанбе, 2003. -297с.

118. Рузномаи аввали миллй (мусохибаи А.Самад бо КДурбониён) // Думхурият. - 2000. - 16 март.

119. Самад А. Вакт мунтазир намешавад // Тодикистони совета. -1970. - 19 август.

120. Самад А. Гардиши девбод. -Душанбе: Адиб, 2007. -568с.

121. Самад А. Даргохи мукаддас // Думхурият. -1998. -14 феврал.

122. Самад А. Майдони савдо // Садои Шарк. -2009. -№12. -С.3-25.

123. Самад А. Муъдизахои рохи Исгшуюл //Думхурият. -2011. -19май.

124. Самад А. Рахнамои миллати тодик(эссе) //Думхурият. -1996.—Юавг.

125. Самад А. Сайгу тарозуи адабиёт // Адабиёт ва санъат. -2008. -Юянв.

126. Самад А. Талош. -Душанбе: Адиб, 2002. -384с.

127. Самад А. Шохкори асри XXI // Думхурият. -2005. -14июл.

128. Самад А. Дони одам буд...// Чархи гардун. -1998. -12июн.

129. Самадй А. Баъд аз сари падар. Аспи бобом. Акай оиищ. -Душанбе: Адиб, 1992. - 304с.

130. Самадов А., Абдуманонов А. Дил агар сузад...// Тодикистони

совета. - 1989. - 18 январ.

131. Самадов А. Асроркушои сангхо //Тодикистони совета. -1870. - 2 сентябр.

132.Самадов А. Асари нави рассом // Тодикистони совета. -

1бр.

1060 ^ 1 с ^......

133. Самадов А. Ашки модар // Тодикистони советй. - 1973. - 30 март.

134. Самадов А. Гулдои даёт // Тодикистони советй. - 1975. - 1 июн.

135. Самадов А. Косаи давр. -Душанбе: Адиб, 1987. -320с.

136. Самадов А. К;Удрати инсон(лавда) // Тодикистони советй. -

1970.-22 ноябр.

137. Самадов А. Накли пирамарду андешаи мо // Тодикистони

советй. - 1970. - 28 декабр.

138. Самадов А. Паррончакдо. -Душанбе: Ирфон, 1983. -192с.

139. Самадов А. Сандишдои далкунанда // Тодикистони советй. -1969.- 11 июн.

140. Самадов А. Сафаратон бадайр // Тодикистони советй. -1969. - 19 феврал.

141. Самадов А. Шоди чанор. -Душанбе: Ирфон, 1981. -128с.

142. Сафарзода F. Мероси давонй(осори мунтадаб). -Душанбе: Ирфон, 1978.- 336с.

143. Саъдуллоев А. Самадов А. «Навруз» ба сафар мебарояд //

Тодикистони советй. - 1970. - 23 май.

144. Турсунзода М. Куллиёт. -4.1. -Душанбе: Ирфон, 1971. -328с.

145. Турсунзода М. Куллиёт. -Д.З. -Душанбе: Ирфон, 1979. -432с.

146. Турсунзода М. Дамеша бо Ватан. -Душанбе: Адиб, 2001. -408с.

147. У судан мепарварад (мусодибаи А.Самад бо КДурбониён) // Чумдурият. - 2000. - 16 март.

148. Фаузулло X,. Куллиёт. - Душанбе: Ирфон, 1995. - 512с.

149. Х,офизи Шерозй. Куллиёт. - Душанбе: Ирфон, 1983. - 670с.

150. Додй Х,усайни Кангуртй. Куллиёт. - Душанбе: Ирфон, 1998. - 525с.